Weterynaria: Pasja, Poświęcenie, Przyszłość – Ile Trwają Studia i Co Czeka Na Kandydatów?
Marzenia o niesieniu pomocy zwierzętom, leczenie skomplikowanych schorzeń, a także dbanie o zdrowie publiczne – to wszystko składa się na niezwykle odpowiedzialny i fascynujący zawód lekarza weterynarii. Droga do jego wykonywania jest jednak długa i wymagająca, pełna intensywnej nauki oraz praktycznych wyzwań. Wielu młodych ludzi zadaje sobie kluczowe pytanie: ile trwają studia weterynaryjne i co dokładnie obejmuje ten proces edukacyjny? W niniejszym artykule przyjrzymy się szczegółowo ścieżce kształcenia weterynaryjnego w Polsce, od pierwszych etapów rekrutacji, przez program nauczania, aż po pierwsze kroki w zawodzie.
Celem tego opracowania jest zapewnienie kompleksowego przewodnika dla wszystkich, którzy rozważają poświęcenie się weterynarii. Przedstawimy nie tylko ramy czasowe studiów, ale także ich strukturę, wymagania, specyfikę poszczególnych etapów, a także perspektywy zawodowe i praktyczne porady. To nie jest tylko kwestia „ile lat”, ale przede wszystkim „co w tym czasie nastąpi i jak się do tego przygotować”.
Ile dokładnie trwają studia weterynaryjne w Polsce?
Odpowiedź na podstawowe pytanie „ile trwają studia weterynaryjne?” jest precyzyjna: 5,5 roku, czyli 11 semestrów. Studia te mają charakter jednolitych studiów magisterskich, co oznacza, że po ich ukończeniu nie uzyskuje się najpierw tytułu licencjata, a następnie magistra, lecz od razu dyplom lekarza weterynarii, równoznaczny z tytułem magistra. Jest to kluczowa informacja, ponieważ odróżnia weterynarię od wielu innych kierunków, które są podzielone na dwa cykle. Taki model kształcenia, spójny w całej Europie, jest podyktowany ogromem wiedzy i umiejętności praktycznych, które muszą posiąść przyszli specjaliści.
Decyzja o wyborze jednolitych studiów magisterskich nie jest przypadkowa. Zawód lekarza weterynarii wymaga holistycznego podejścia i kompleksowej wiedzy z wielu dziedzin, które przeplatają się ze sobą przez cały okres nauki. Nie da się wydzielić etapu „podstawowego” po trzech latach i „zaawansowanego” po kolejnych dwóch. Wiedza z anatomii, fizjologii, biochemii, farmakologii musi być stale uzupełniana i rozwijana w kontekście kolejnych przedmiotów klinicznych, takich jak interna, chirurgia czy rozród. Ta ciągłość zapewnia spójne i gruntowne przygotowanie do samodzielnego wykonywania zawodu. Warto podkreślić, że każdy ukończony semestr to kolejny krok w zrozumieniu złożoności organizmu zwierzęcego i jego interakcji ze środowiskiem, a także opanowanie coraz bardziej zaawansowanych technik diagnostycznych i terapeutycznych.
Długość studiów weterynaryjnych jest także odzwierciedleniem głębi i szerokości programu nauczania. Obejmuje on nie tylko medycynę małych zwierząt towarzyszących (psy, koty), ale również medycynę dużych zwierząt gospodarskich (bydło, świnie, konie, owce), a często także zwierząt egzotycznych i laboratoryjnych. To wymaga opanowania wiedzy o różnicach gatunkowych, specyficznych chorobach i odmiennych metodach leczenia, co jest niezwykle czasochłonne i wymaga ogromnego zaangażowania ze strony studentów.
Droga do weterynarii: Od matury po dyplom i prawo do wykonywania zawodu
Zanim w ogóle padnie pytanie „ile trwają studia weterynaryjne”, kandydat musi przebyć wstępną, kluczową drogę – tę prowadzącą na uczelnię. Rekrutacja na weterynarię w Polsce jest procesem wysoce selektywnym i konkurencyjnym, co wynika zarówno z popularności kierunku, jak i ograniczonej liczby miejsc. Corocznie o jedno miejsce potrafi ubiegać się nawet 10-15 osób, co stawia przyszłych studentów przed wyzwaniem uzyskania bardzo wysokich wyników na maturze.
Wymagania rekrutacyjne: Podstawą są wyniki egzaminu maturalnego. Najczęściej punktowane przedmioty to:
- Biologia (poziom rozszerzony) – kluczowy przedmiot, zazwyczaj z najwyższym współczynnikiem wagowym.
- Chemia (poziom rozszerzony) – równie istotna, często z wysokim współczynnikiem.
- Fizyka lub Matematyka (poziom rozszerzony) – zazwyczaj do wyboru, choć niektóre uczelnie preferują fizykę, inne dają większą swobodę. Coraz częściej matematyka staje się równie ważna, ze względu na jej znaczenie w analizie danych i statystyce.
- Język obcy nowożytny (poziom podstawowy lub rozszerzony) – np. angielski, niemiecki. Chociaż ma niższy współczynnik, jest niezbędny, a biegła znajomość angielskiego okaże się nieoceniona podczas studiów i w pracy zawodowej.
Warto sprawdzić szczegółowe zasady rekrutacji na stronach konkretnych uczelni, gdyż mogą się one nieznacznie różnić. Często uczelnie podają przeliczniki punktów z poszczególnych przedmiotów, które pozwalają oszacować szanse na dostanie się na studia.
Pierwsze lata studiów: Fundamenty nauki
Pierwsze dwa, a czasem nawet trzy lata studiów weterynaryjnych to intensywna praca nad zdobyciem solidnych podstaw. Program obejmuje nauki podstawowe, takie jak:
- Anatomia (makroskopowa i mikroskopowa – histologia, embriologia) – poznawanie budowy ciała zwierząt na wszystkich poziomach. To jeden z najbardziej wymagających przedmiotów, wymagający doskonałej pamięci i wyobraźni przestrzennej.
- Fizjologia – nauka o funkcjonowaniu organizmów, procesach życiowych.
- Biochemia – procesy chemiczne zachodzące w organizmie.
- Mikrobiologia i Wirulogia – nauka o mikroorganizmach i wirusach, ich roli w chorobach.
- Farmakologia – działanie leków na organizm.
- Immunologia – mechanizmy obronne organizmu.
- Genetyka – dziedziczenie cech, choroby genetyczne.
- Zootechnika i Hodowla zwierząt – podstawy chowu i hodowli różnych gatunków.
Zajęcia są połączeniem wykładów, ćwiczeń laboratoryjnych (np. sekcje anatomiczne, preparaty mikroskopowe) i seminaryjnych. To etap, na którym studenci zderzają się z ogromem nowej terminologii i koncepcji, co wymaga nie tylko inteligencji, ale przede wszystkim systematyczności i zdolności do samodzielnej pracy.
Późniejsze lata: Wejście w świat kliniki
Od trzeciego roku studiów program stopniowo przechodzi w kierunku przedmiotów klinicznych. To tu zaczyna się prawdziwe „leczenie”. Studenci poznają:
- Choroby wewnętrzne zwierząt (kardiologia, pulmonologia, nefrologia, gastroenterologia itp.)
- Chirurgia weterynaryjna (podstawy, techniki operacyjne, anestezjologia)
- Położnictwo i Rozród zwierząt
- Choroby zakaźne i pasożytnicze
- Diagnostyka obrazowa (RTG, USG)
- Patologia (badanie zmian chorobowych w tkankach)
- Higiena żywności pochodzenia zwierzęcego i weterynaryjna ochrona zdrowia publicznego
- Higiena i dobrostan zwierząt
- Choroby zwierząt futerkowych i laboratoryjnych, a na niektórych uczelniach także medycyna zwierząt egzotycznych i dzikich.
W tym okresie zajęcia praktyczne stanowią coraz większą część programu. Studenci uczestniczą w zajęciach w klinikach i lecznicach uczelnianych, asystują przy zabiegach, uczą się interpretacji wyników badań laboratoryjnych i obrazowych, przeprowadzają badania kliniczne zwierząt, a także biorą udział w wyjazdach na fermy i do rzeźni, aby poznać realia pracy z dużymi zwierzętami i w inspekcji weterynaryjnej.
Zakończenie edukacji i pierwsze kroki w zawodzie:
Po zdaniu wszystkich egzaminów i zaliczeniu praktyk studenckich, co jest warunkiem ukończenia jednolitych studiów magisterskich, studenci stają przed ostatnim wyzwaniem – egzaminem dyplomowym. Po jego pomyślnym zdaniu, absolwent otrzymuje upragniony dyplom lekarza weterynarii.
To jednak nie koniec formalności. Zgodnie z etyką i prawem zawodu, po uzyskaniu dyplomu, przyszły lekarz weterynarii składa przysięgę weterynaryjną. Jest to uroczysta deklaracja zobowiązująca do przestrzegania zasad zawartych w Kodeksie Etyki Lekarza Weterynarii, podkreślająca odpowiedzialność, jaką niesie za sobą praca ze zwierzętami i ich właścicielami, a także dbałość o dobro publiczne. Przysięga ta jest symbolicznym wejściem do wspólnoty zawodowej.
Ostatnim, lecz niezbędnym krokiem jest uzyskanie prawa do wykonywania zawodu. Przyznaje je właściwa terytorialnie okręgowa izba lekarsko-weterynaryjna. Aby je otrzymać, absolwent musi złożyć odpowiednie dokumenty i zostać wpisanym na listę członków izby. Dopiero po dopełnieniu tych formalności można legalnie i samodzielnie leczyć zwierzęta. W praktyce, proces ten trwa zazwyczaj od kilku dni do kilku tygodni od momentu otrzymania dyplomu.
Program studiów – Co czeka przyszłego lekarza weterynarii? Głęboka analiza przedmiotów i praktyk
Program studiów weterynaryjnych jest niezwykle obszerny i interdyscyplinarny, co stanowi o jego wyjątkowości i złożoności. Jak już wspomniano, pierwsze lata to intensywne zanurzenie w podstawy nauk medycznych i biologicznych, natomiast późniejsze skupiają się na ich praktycznym zastosowaniu w kontekście różnych gatunków zwierząt i specjalizacji. Przyjrzyjmy się dokładniej, co faktycznie kryje się za nazwami przedmiotów i jak wygląda codzienność studenta weterynarii.
Nauki podstawowe i przedkliniczne (rok 1-3):
Pierwsze semestry to intensywny trening umysłowy. Studenci spędzają godziny na salach sekcyjnych, gdzie poznają anatomię makroskopową poszczególnych gatunków zwierząt – od psa i kota, przez konia, bydło, po drób i zwierzęta laboratoryjne. W tym czasie uczą się także anatomii mikroskopowej (histologia), badając tkanki pod mikroskopem, oraz embriologii, śledząc rozwój zarodkowy. Fizjologia z kolei to przedmiot, który pozwala zrozumieć, jak wszystkie te struktury ze sobą współpracują, tworząc jeden funkcjonalny organizm. Poznaje się tu mechanizmy oddychania, krążenia, trawienia, pracy układu nerwowego i hormonalnego.
Chemia, biochemia, genetyka – te dyscypliny dostarczają fundamentów do zrozumienia procesów metabolicznych, dziedzicznych chorób i działania leków. Mikrobiologia, wirulogia i parazytologia to klucz do zrozumienia świata patogenów – bakterii, wirusów, grzybów i pasożytów, które są przyczyną wielu chorób zwierząt. Farmakologia uczy, jak dobierać leki, w jakich dawkach i jakie są ich działania niepożądane. Immunologia zaś wyjaśnia, jak organizm broni się przed infekcjami i jak można wspomagać jego odporność, np. poprzez szczepienia.
Wiele z tych przedmiotów wiąże się z licznymi zajęciami laboratoryjnymi. Studenci wykonują doświadczenia, badają próbki pod mikroskopem, uczą się technik sterylizacji, hodowli bakterii czy analizy składu chemicznego. To nie tylko teoria, ale także praktyka laboratoryjna, która rozwija precyzję i zdolność analitycznego myślenia.
Nauki kliniczne (rok 3-5.5):
W miarę postępów w nauce, coraz większą rolę odgrywają przedmioty kliniczne, czyli te skupiające się na diagnozowaniu i leczeniu chorób. Studenci uczą się, jak zbierać wywiad od właściciela, jak przeprowadzać badanie kliniczne zwierzęcia (osłuchiwanie, opukiwanie, palpacja), rozpoznawać objawy chorobowe i stawiać wstępne diagnozy.
- Choroby wewnętrzne zwierząt: To szeroka dziedzina obejmująca serce, płuca, układ pokarmowy, nerki, układ nerwowy, skórę, układ hormonalny. Studenci uczą się rozpoznawać i leczyć schorzenia typowe dla danego układu.
- Chirurgia i anestezjologia: Obejmuje zarówno podstawy technik chirurgicznych (np. szycie, zakładanie wenflonów), jak i bardziej zaawansowane procedury operacyjne. Anestezjologia uczy bezpiecznego znieczulania zwierząt.
- Diagnostyka obrazowa: Interpretacja zdjęć rentgenowskich, badań ultrasonograficznych, a także zapoznanie z tomografią komputerową (CT) i rezonansem magnetycznym (MRI).
- Położnictwo i rozród: Wszystko, co związane z ciążą, porodem i problemami z płodnością u zwierząt.
- Patologia: Badanie zmian chorobowych w tkankach i narządach. Studenci uczą się wykonywać sekcje zwłok i interpretować makroskopowe i mikroskopowe zmiany.
- Medycyna dużych zwierząt: Specjalizacja w chorobach bydła, świń, koni i owiec, z uwzględnieniem specyfiki ich chowu i znaczenia ekonomicznego.
- Higiena żywności i weterynaryjna ochrona zdrowia publicznego: Niezwykle ważny aspekt pracy weterynarza, odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności pochodzenia zwierzęcego, kontrola chorób odzwierzęcych (zoonoz), nadzór nad zdrowiem stad.
Praktyki i staże: Bezcenna nauka w terenie
Integralną częścią studiów są obowiązkowe praktyki i staże. Odbywają się one w klinikach weterynaryjnych (zarówno uczelnianych, jak i prywatnych), w gospodarstwach rolnych, rzeźniach, zakładach przetwórstwa mięsnego, stacjach sanitarno-epidemiologicznych czy ogrodach zoologicznych. To właśnie podczas tych praktyk studenci mają szansę zastosować zdobytą wiedzę teoretyczną w praktyce, pod okiem doświadczonych lekarzy. Uczą się obsługi sprzętu, komunikacji z klientem, pracy w zespole, a także radzenia sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami. Często bywają to wielogodzinne dyżury, nocne wezwania czy praca w weekendy, co symuluje realia zawodu.
Niezbędne umiejętności miękkie:
Poza gruntowną wiedzą medyczną, studia weterynaryjne kształtują także szereg umiejętności miękkich. Rozwija się empatię (zarówno wobec zwierząt, jak i ich właścicieli), zdolności komunikacyjne, umiejętność pracy pod presją czasu i w stresie, podejmowania szybkich decyzji, a także pracy w zespole. Wykłady z etyki weterynaryjnej i prawa weterynaryjnego uzupełniają merytoryczne przygotowanie o świadomość odpowiedzialności zawodowej.
Podsumowując, program studiów weterynaryjnych to intensywna podróż przez świat biologii, chemii, fizjologii i medycyny, pełna zajęć laboratoryjnych, klinicznych i praktyk terenowych. Jest to proces, który nie tylko przekazuje wiedzę, ale także kształtuje przyszłego profesjonalistę, gotowego sprostać różnorodnym wyzwaniom zawodu.
Gdzie studiować weterynarię w Polsce? Lista uczelni i specyfika trybów nauki
W Polsce studia weterynaryjne na poziomie jednolitych studiów magisterskich oferuje siedem publicznych uczelni wyższych. To ośrodki akademickie o ugruntowanej pozycji, dysponujące nowoczesnym zapleczem laboratoryjnym, klinikami weterynaryjnymi i doświadczoną kadrą naukowo-dydaktyczną. Wybór uczelni często zależy od regionu, preferencji kandydata czy specyfiki konkretnej placówki.
Lista uczelni oferujących weterynarię:
- Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (SGGW) – jedna z najstarszych i najbardziej prestiżowych uczelni rolniczych w Polsce, z bogatymi tradycjami w kształceniu lekarzy weterynarii.
- Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu – dynamicznie rozwijający się ośrodek akademicki, oferujący nowoczesne programy nauczania.
- Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie (UWM) – Wydział Medycyny Weterynaryjnej UWM jest znany z silnego nacisku na praktyczne aspekty nauki, w tym współpracę z lokalnym środowiskiem rolniczym.
- Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu – jeden z liderów w dziedzinie nauk przyrodniczych, z silnym zapleczem badawczym i dydaktycznym.
- Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie – uczelnia z długą historią kształcenia weterynaryjnego, ceniona za bogate doświadczenie.
- Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie (URK) – krakowska weterynaria to również renomowany ośrodek z silnymi tradycjami.
- Uniwersytet Rzeszowski – najmłodszy ośrodek kształcenia lekarzy weterynarii w Polsce, który szybko zyskuje na znaczeniu, oferując nowoczesne podejście do nauczania.
Wszystkie te uczelnie działają w ramach systemu bolońskiego, mimo że weterynaria ma charakter jednolitych studiów magisterskich. Oznacza to, że programy nauczania są ze sobą zgodne w ramach Europejskiego Systemu Transferu i Akumulacji Punktów (ECTS), co ułatwia ewentualną mobilność studencką oraz uznawanie kwalifikacji w innych krajach Unii Europejskiej.
Tryby studiów: Stacjonarne vs. Niestacjonarne
Większość uczelni oferuje studia weterynaryjne w trybie stacjonarnym (dziennym). Jest to najbardziej popularna forma, charakteryzująca się dużą liczbą godzin zajęć dydaktycznych (wykładów, ćwiczeń, laboratoriów) rozłożonych na dni powszednie, od rana do późnego popołudnia. Studenci stacjonarni mają stały dostęp do uczelnianego sprzętu, laboratoriów i klinik, co ułatwia zdobywanie praktycznych umiejętności. Ten tryb nauki wymaga pełnego zaangażowania i poświęcenia się wyłącznie studiom, gdyż łączy się z intensywnym harmonogramem i często brakiem czasu na pracę zarobkową w tygodniu.
Niektóre uczelnie oferują również tryb niestacjonarny (zaoczny). Jest to opcja dla osób, które z różnych przyczyn nie mogą lub nie chcą studiować w trybie dziennym, np. ze względu na pracę. Studia zaoczne charakteryzują się tym, że zajęcia odbywają się w wybrane dni tygodnia (np. piątki popołudnia, soboty, niedziele) lub w formie zjazdów co dwa tygodnie. Ważne jest, by podkreślić, że objętość materiału i wymagania programowe są takie same jak na studiach stacjonarnych. Oznacza to, że studenci niestacjonarni muszą wykazać się jeszcze większą samodyscypliną i zdolnością do samodzielnej nauki, aby nadrobić mniejszą liczbę godzin kontaktowych z prowadzącymi. Dostępność miejsc na studiach niestacjonarnych jest zwykle znacznie mniejsza, a konkurencja równie duża. Koszt studiów niestacjonarnych również może być znaczący, ponieważ są to studia płatne, w przeciwieństwie do studiów stacjonarnych na publicznych uczelniach, które są bezpłatne dla obywateli polskich.
Wybór trybu studiów powinien być przemyślany i dostosowany do indywidualnych możliwości i stylu życia. Studia weterynaryjne, niezależnie od formy, są niezwykle wymagające i angażujące, a sukces w dużej mierze zależy od systematyczności, pasji i motywacji studenta.
Wyzwania i nagrody zawodu weterynarza: Rzeczywistość po 5,5 roku nauki
Ukończenie 5,5-letnich studiów weterynaryjnych to z pewnością ogromne osiągnięcie i przepustka do fascynującego, choć wymagającego świata. Zawód lekarza weterynarii jest pełen wyzwań, które testują nie tylko wiedzę, ale i odporność psychiczną, jednak oferuje również niezwykłe nagrody, które dla wielu są bezcenne.
Główne wyzwania zawodu weterynarza:
- Długie godziny pracy i dyżury: Wiele schorzeń zwierząt wymaga natychmiastowej interwencji, co oznacza konieczność pracy w niestandardowych godzinach – wieczorami, w nocy, w weekendy i święta. Lekarze weterynarii często pełnią dyżury, co bywa wyczerpujące fizycznie i psychicznie. Dotyczy to zwłaszcza pracy w lecznicach prywatnych i w terenie (duże zwierzęta).
- Wysokie wymagania emocjonalne: Praca z chorymi zwierzętami, często w obliczu cierpienia lub śmierci, jest niezwykle obciążająca emocjonalnie. Konieczność przekazywania trudnych wiadomości właścicielom, radzenie sobie z ich emocjami i dylematami moralnymi (np. decyzje o eutanazji) to codzienność, która wymaga dużej empatii, ale i odporności psychicznej. Wypalenie zawodowe jest realnym zagrożeniem w tym zawodzie.
- Ciągła nauka i rozwój: Medycyna weterynaryjna, podobnie jak ludzka, dynamicznie się rozwija. Nowe metody diagnostyki, leki, techniki operacyjne pojawiają się nieustannie. Lekarz weterynarii musi być gotowy na ciągłe dokształcanie się, uczestnictwo w szkoleniach, konferencjach i czytanie publikacji naukowych. To inwestycja czasu i często pieniędzy.
- Różnorodność pacjentów i specjalizacji: Brak komunikacji werbalnej ze zwierzęciem wymaga od weterynarza niezwykłej spostrzegawczości i umiejętności interpretacji objawów. Dodatkowo, każdy gatunek ma swoją specyfikę anatomiczną, fizjologiczną i chorobową, co oznacza, że wiedza musi być bardzo szeroka. Niektórzy lekarze decydują się na specjalizację (np. chirurgia, dermatologia, kardiologia, medycyna koni), co wiąże się z dalszą, pogłębioną nauką.
- Aspekty finansowe: Początkowe zarobki w zawodzie weterynarza mogą być niższe niż oczekiwane, zwłaszcza w obliczu kosztów studiów (jeśli niestacjonarne) i długiego okresu nauki. Sprzęt weterynaryjny jest drogi, a koszty utrzymania praktyki wysokie. Wymaga to cierpliwości i często inwestycji w rozwój.
- Stres i odpowiedzialność: Każda decyzja diagnostyczna i terapeutyczna niesie za sobą ogromną odpowiedzialność za życie i zdrowie zwierzęcia, a także za psychiczny i finansowy komfort właściciela. Błędy mogą mieć poważne konsekwencje.
Niezapomniane nagrody zawodu weterynarza:
- Pomoc zwierzętom i ulga w cierpieniu: To najsilniejsza motywacja dla większości lekarzy weterynarii. Widok powracającego do zdrowia zwierzęcia, które jeszcze niedawno cierpiało, jest nieopisanie satysfakcjonujący.
- Wdzięczność właścicieli: Moment, w którym właściciel dziękuje za uratowanie pupila, jest często wzruszający i dowodzi, że praca ma realny wpływ na czyjeś życie.
- Różnorodność pracy: Zawód weterynarza jest daleki od monotonii. Każdy dzień przynosi nowe przypadki, nowych pacjentów i nowe wyzwania. Możliwości rozwoju są niemal nieograniczone – od pracy w klinice małych zwierząt, przez opiekę nad dużymi stadami, po badania naukowe czy pracę w zoo.
- Wpływ na zdrowie publiczne: Lekarze weterynarii odgrywają kluczową rolę w ochronie zdrowia publicznego, kontrolując choroby odzwierzęce (zoonozy), nadzorując bezpieczeństwo żywności pochodzenia zwierzęcego i dbając o dobrostan zwierząt hodowlanych. To praca, która ma realne znaczenie dla całej społeczności.
- Rozwój osobisty i zawodowy: Ciągła nauka, rozwiązywanie skomplikowanych problemów i radzenie sobie z trudnymi sytuacjami rozwijają nie tylko wiedzę, ale także charakter, odporność psychiczną i umiejętności interpersonalne.
- Unikalna więź ze zwierzętami: Praca weterynarza pozwala na głębokie zrozumienie i nawiązanie wyjątkowej więzi ze światem zwierząt, co dla wielu jest ogromną wartością.
Podsumowując, weterynaria to zawód dla osób o silnym kręgosłupie moralnym, dużej empatii, odporności na stres i nieustannym pragnieniu nauki. Mimo wyzwań, jest to ście