Wprowadzenie: Fryzjerstwo – Pasja, Precyzja i Perspektywy Finansowe
Zawód fryzjera to znacznie więcej niż tylko strzyżenie włosów. To sztuka, rzemiosło, a także branża dynamicznie rozwijająca się, oferująca unikalne połączenie kreatywności, bezpośredniego kontaktu z klientem i – co najważniejsze dla wielu aspirujących i obecnych profesjonalistów – stabilne, a nierzadko bardzo atrakcyjne zarobki. W społeczeństwie, gdzie dbałość o wizerunek zewnętrzny odgrywa coraz większą rolę, usługi fryzjerskie stają się nieodzowną częścią codzienności. Od prostej korekty fryzury, przez zaawansowane koloryzacje, aż po kompleksowe metamorfozy i stylizacje okazjonalne – popyt na wykwalifikowanych specjalistów stale rośnie.
Celem tego artykułu jest dogłębna analiza zarobków fryzjerów w Polsce na tle dynamicznie zmieniającego się rynku pracy. Przyjrzymy się, jak doświadczenie, lokalizacja, specjalizacja czy forma zatrudnienia wpływają na wysokość miesięcznego wynagrodzenia. Zbadamy ścieżki kariery, od początkującego stażysty po właściciela renomowanego salonu, dostarczając konkretnych danych, praktycznych wskazówek i prognoz na przyszłość. Czy fryzjerstwo to rzeczywiście dochodowa profesja? Jakie czynniki decydują o sukcesie finansowym w tej branży? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziesz w poniższym tekście.
Jak Kształtują się Zarobki Fryzjera w Polsce? Ogólny Przegląd
Zarobki fryzjera w Polsce są zróżnicowane i zależą od wielu czynników, co sprawia, że niełatwo jest podać jedną, uniwersalną kwotę. Według najnowszych raportów branżowych i analiz portali rekrutacyjnych, średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w tym zawodzie oscyluje w granicach 4500 – 5500 zł brutto. Należy jednak pamiętać, że jest to wartość uśredniona, która maskuje spore dysproporcje.
Aż połowa osób zatrudnionych w branży fryzjerskiej zarabia między 3800 zł a 6500 zł brutto. To dość szeroki zakres, który wskazuje, że na dolnej granicy znajdują się często osoby z mniejszym doświadczeniem lub pracujące w mniejszych miejscowościach, natomiast górna granica należy do specjalistów z ugruntowaną pozycją w dużych miastach czy renomowanych salonach.
Kluczowe czynniki wpływające na wysokość płacy to przede wszystkim:
* Lokalizacja salonu: Salony w dużych miastach i prestiżowych dzielnicach generują wyższe dochody i mogą pozwolić sobie na lepsze wynagradzanie pracowników.
* Prestiż i renoma salonu: Praca w salonie o ugruntowanej marce i dużej bazie lojalnych klientów oznacza dostęp do klienteli gotowej płacić więcej za usługi, co przekłada się na wyższe prowizje dla fryzjerów.
* Doświadczenie fryzjera: To jeden z najważniejszych determinantów. Lata praktyki, opanowanie różnorodnych technik i umiejętność pracy z różnymi typami włosów budują wartość specjalisty na rynku.
* Umiejętności i specjalizacje: Fryzjerzy, którzy specjalizują się w konkretnych, poszukiwanych usługach (np. zaawansowane koloryzacje, przedłużanie włosów, fryzury ślubne, hair tattooing) mogą liczyć na znacznie wyższe stawki.
* Forma zatrudnienia: Umowa o pracę, umowa zlecenie, czy działalność gospodarcza (B2B) – każda z nich wiąże się z innym modelem wynagradzania (podstawa + prowizja, same prowizje, czy rozliczanie za usługi).
* Zdolności sprzedażowe: Umiejętność doradzania i sprzedaży produktów do pielęgnacji włosów również może znacząco zwiększyć miesięczne dochody poprzez prowizje.
Warto również śledzić raporty Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) oraz analizy branżowe, które cyklicznie publikują dane dotyczące trendów płacowych w sektorze usług fryzjerskich. Pokazują one, że zawód ten, choć wymaga ciężkiej pracy i ciągłego doskonalenia, może być bardzo dochodowy dla tych, którzy inwestują w swoje umiejętności i budują silną markę osobistą.
Od Początkującego do Eksperta: Ścieżka Zarobkowa w Zawodzie Fryzjera
Kariera fryzjera to często długa droga, rozpoczynająca się od nauki i praktyki. Wysokość zarobków jest tu ściśle skorelowana z poziomem zaawansowania i doświadczenia.
Zarobki Początkującego Fryzjera (Stażysta/Junior)
Dla osób stawiających pierwsze kroki w zawodzie, czyli stażystów, praktykantów czy młodszych fryzjerów (juniorów), zarobki zazwyczaj oscylują w okolicach pensji minimalnej lub nieco powyżej. W 2025 roku, biorąc pod uwagę prognozowany wzrost płacy minimalnej, można szacować, że początkujący fryzjerzy na umowie o pracę mogą liczyć na kwoty rzędu od 4200 zł do 5000 zł brutto miesięcznie.
Wielu młodych adeptów zaczyna od odbywania płatnych lub nawet bezpłatnych praktyk, które są inwestycją w przyszłość. Na tym etapie najważniejsze jest zdobywanie praktycznych umiejętności, obserwowanie doświadczonych kolegów i budowanie podstawowej bazy klientów (często za usługi w niższych cenach). Należy pamiętać, że około 25% fryzjerów o najniższych dochodach to właśnie osoby w początkowej fazie kariery, których pensje mogą być poniżej średniej.
Praktyczna porada dla początkujących: Nie zniechęcaj się niskimi zarobkami na początku. Skup się na chłonięciu wiedzy, ucz się od najlepszych, a przede wszystkim – ćwicz! Każda udana stylizacja, każde zadowolenie klienta to krok do przodu. Szukaj salonów oferujących programy mentorskiego lub możliwości uczestniczenia w wewnętrznych szkoleniach.
Zarobki Doświadczonego Fryzjera
Sytuacja finansowa zmienia się diametralnie wraz z nabywaniem doświadczenia. Doświadczony fryzjer, który ma za sobą co najmniej kilka lat praktyki, dysponuje szerokim wachlarzem umiejętności, potrafi samodzielnie obsługiwać klientów i ma swoją stałą bazę, może liczyć na znacznie wyższe zarobki. W renomowanych salonach, gdzie kluczowe są zarówno umiejętności techniczne, jak i zdolności interpersonalne oraz budowanie długotrwałych relacji z klientami, pensje mogą wahać się od 6000 zł do nawet 10 000 zł brutto miesięcznie.
Warto podkreślić, że dla wielu doświadczonych fryzjerów znaczną część wynagrodzenia stanowi prowizja od wykonanych usług (często 40-60% ceny usługi) oraz od sprzedaży produktów fryzjerskich. Do tego dochodzą napiwki, które w przypadku zadowolonych klientów potrafią znacząco podnieść miesięczne dochody.
Statystyki pokazują, że 25% najlepiej opłacanych fachowców w branży fryzjerskiej osiąga zarobki przekraczające 6500 zł brutto, a duża część z nich z łatwością przekracza próg 8000-10000 zł brutto. Czynniki takie jak lokalizacja (duże miasta, centra handlowe, ekskluzywne dzielnice) oraz wysoki poziom zaufania i lojalności klientów dodatkowo windują te kwoty.
Praktyczna porada dla doświadczonych: Nie osiadaj na laurach. Rynek fryzjerski jest dynamiczny, trendy zmieniają się błyskawicznie. Regularnie uczestnicz w szkoleniach, targach branżowych, szukaj inspiracji. Rozważ specjalizację – np. w koloryzacji artystycznej, technikach balayage, strzyżeniu męskim z brodą, czy w usługach dla klientów z konkretnymi problemami włosów. To zwiększy Twoją wartość i pozwoli na podniesienie stawek. Buduj swoją markę osobistą w mediach społecznościowych – zdjęcia metamorfoz, opinie klientów, filmiki zza kulis salonu to doskonałe narzędzia marketingowe.
Mapa Zarobków: Gdzie Fryzjer Zarabia Najwięcej w Polsce?
Lokalizacja odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu zarobków fryzjerów w Polsce. Dysproporcje regionalne są widoczne i wynikają z kilku czynników, takich jak zamożność regionu, koszty życia, konkurencja, a także zagęszczenie ludności.
Według analiz, najlepiej wynagradzani fryzjerzy pracują w województwach o największych aglomeracjach miejskich, gdzie popyt na usługi premium jest najwyższy, a klienci są gotowi płacić więcej. Są to przede wszystkim:
* Województwo Mazowieckie (szczególnie Warszawa): Przeciętne wynagrodzenie w Warszawie może sięgać od 5500 zł do nawet 8000 zł brutto i więcej dla doświadczonych specjalistów. Stolica oferuje największy rynek usług premium, mnóstwo eleganckich salonów i klientów poszukujących najwyższej jakości.
* Województwo Dolnośląskie (Wrocław): Wrocław to kolejny silny ośrodek. Zarobki tu są nieco niższe niż w Warszawie, ale wciąż atrakcyjne, średnio w przedziale 4800 zł – 7000 zł brutto.
* Województwo Małopolskie (Kraków): Podobnie jak Wrocław, Kraków oferuje dobre perspektywy finansowe, z zarobkami w okolicach 4700 zł – 6800 zł brutto, szczególnie w śródmieściu i popularnych dzielnicach.
* Województwo Śląskie (Katowice, aglomeracja górnośląska): Ten region również wyróżnia się wyższymi zarobkami, często w przedziale 4500 zł – 6500 zł brutto, dzięki gęstej sieci miast i dużemu zapotrzebowaniu na usługi.
* Województwo Pomorskie (Gdańsk, Gdynia, Sopot): Trójmiasto, jako region turystyczny i biznesowy, również oferuje atrakcyjne zarobki, zbliżone do tych w Krakowie czy Wrocławiu.
W mniejszych miastach i na terenach wiejskich, gdzie koszty utrzymania są niższe, a siła nabywcza klientów ograniczona, zarobki fryzjerów są zazwyczaj niższe. W takich regionach pensje mogą kształtować się w okolicach średniej krajowej (ok. 4500-5000 zł brutto) lub nawet poniżej niej, zwłaszcza dla mniej doświadczonych fryzjerów.
Dlaczego lokalizacja jest tak ważna?
1. Siła nabywcza klientów: W bogatszych regionach klienci są gotowi zapłacić więcej za usługi, co przekłada się na wyższe ceny w salonach i, w konsekwencji, wyższe prowizje dla fryzjerów.
2. Popyt na usługi: Duże miasta generują większy popyt na usługi fryzjerskie, co oznacza więcej klientów i potencjalnie więcej pracy.
3. Koszty prowadzenia działalności: Właściciele salonów w dużych miastach ponoszą wyższe koszty (czynsz, media), ale mogą je rekompensować wyższymi cenami usług.
4. Konkurencja vs. specjalizacja: W dużych miastach jest większa konkurencja, ale też więcej możliwości specjalizacji i budowania unikalnej oferty, która pozwoli na wyróżnienie się i przyciągnięcie zamożnej klienteli.
Dla fryzjera rozważającego miejsce pracy, istotne jest więc strategiczne podejście do wyboru lokalizacji. Czasem warto rozważyć relokację do większego miasta, jeśli perspektywy finansowe są znacznie lepsze, nawet jeśli wiąże się to z wyższymi kosztami życia.
Globalne Perspektywy: Polscy Fryzjerzy na Tle Zagranicy
Analizując zarobki fryzjerów w Polsce, warto spojrzeć na nie w szerszym, międzynarodowym kontekście. Porównanie z krajami Europy Zachodniej czy Ameryki Północnej uwidacznia znaczące różnice, które często skłaniają polskich specjalistów do emigracji zarobkowej.
Europa Zachodnia i Skandynawia
W krajach takich jak Niemcy, Wielka Brytania, Holandia czy kraje skandynawskie, zarobki fryzjerów są znacznie wyższe niż w Polsce. Przykładowo:
* Niemcy: Przeciętne miesięczne wynagrodzenie fryzjera w Niemczech może wynosić od 2000 EUR do 3000 EUR brutto, co w przeliczeniu na złotówki (przy kursie ok. 4,30-4,40 zł/EUR) daje kwoty rzędu 8600 zł – 13 200 zł. W przypadku doświadczonych fryzjerów w dużych miastach i ekskluzywnych salonach, zarobki mogą być jeszcze wyższe.
* Wielka Brytania: W Wielkiej Brytanii, zwłaszcza w Londynie, zarobki mogą być bardzo zróżnicowane, ale doświadczony fryzjer może liczyć na 1800 GBP do 2800 GBP miesięcznie (ok. 9000 zł – 14 000 zł).
* Irlandia: Podobnie jak w Wielkiej Brytanii, zarobki są atrakcyjne, często w przedziale 2000 EUR – 3000 EUR.
* Kraje Skandynawskie (np. Norwegia, Szwecja): Ze względu na wysokie koszty utrzymania i wysokie ceny usług, zarobki fryzjerów są tam jednymi z najwyższych w Europie, często przekraczające 3500 EUR – 4500 EUR miesięcznie, co dla Polaka oznacza bardzo znaczący wzrost dochodów.
Stany Zjednoczone i Kanada
Na rynkach amerykańskich i kanadyjskich zarobki fryzjerów, zwłaszcza tych z ugruntowaną pozycją i specjalizacjami, mogą być imponujące. Wiele zależy od stanu/prowincji, miasta i renomy salonu. W USA średnie roczne zarobki mogą wynosić od 30 000 USD do 50 000 USD, ale najlepsi specjaliści w popularnych miastach (Nowy Jork, Los Angeles) mogą zarabiać znacznie powyżej 70 000 USD rocznie, uwzględniając wysokie napiwki i prowizje.
Dlaczego tak duże różnice?
Dysproporcje wynikają z kilku kluczowych czynników:
1. Poziom rozwoju gospodarczego: Kraje Zachodu mają wyższą siłę nabywczą i wyższe PKB na mieszkańca, co pozwala na ustalenie wyższych cen usług i, w konsekwencji, wyższych płac.
2. Koszty życia: W krajach o wyższych zarobkach, koszty utrzymania (czynsz, jedzenie, transport) są również znacząco wyższe, co częściowo równoważy wyższe pensje.
3. Standardy i oczekiwania: W wielu krajach zachodnich standard usług fryzjerskich jest bardzo wysoki, a klienci są przyzwyczajeni do płacenia za niego odpowiednio wysokiej ceny.
4. System podatkowy i ubezpieczeniowy: Różnice w systemach podatkowych i ubezpieczeniowych również wpływają na realne dochody netto.
Zauważalne różnice w zarobkach często skłaniają polskich fryzjerów, zwłaszcza tych młodych i ambitnych, do poszukiwania pracy za granicą. Jednakże, należy pamiętać, że emigracja to nie tylko wyższe zarobki, ale także wyzwania związane z adaptacją kulturową, nauką języka, nostryfikacją dyplomów i zdobywaniem klientów od zera. Niemniej jednak, dla wielu to opłacalna inwestycja w przyszłość.
Klucz do Wysokich Zarobków: Co Wyróżnia Najlepiej Opłacanych Fryzjerów?
Osiągnięcie statusu „dobrze zarabiającego fryzjera” to wynik połączenia talentu, ciężkiej pracy i strategicznego myślenia. Nie wystarczą same umiejętności techniczne. Istnieje kilka kluczowych czynników, które wyróżniają liderów branży i pozwalają im osiągać ponadprzeciętne dochody:
1. Nieustanne Doskonalenie Umiejętności (Edukacja i Szkolenia):
* Specjalizacje: Najlepsi fryzjerzy często specjalizują się w niszowych, wysoko cenionych usługach, takich jak zaawansowane techniki koloryzacji (balayage, ombre, airtouch), przedłużanie i zagęszczanie włosów, artystyczne strzyżenia męskie (barbering), fryzury ślubne i okolicznościowe, czy zabiegi trychologiczne. Ciągłe uczestnictwo w kursach mistrzowskich, warsztatach i szkoleniach (zarówno w Polsce, jak i za granicą) jest dla nich standardem.
* Śledzenie trendów: Aktywne monitorowanie i wdrażanie najnowszych trendów w modzie fryzjerskiej (np. najnowsze techniki cięcia, nowe produkty, ekologiczne podejście) to klucz do utrzymania atrakcyjności oferty.
2. Reputacja i Marka Osobista:
* Lojalność klientów: Zadowolony klient to najlepsza reklama. Budowanie trwałych relacji, doskonała obsługa klienta, pamiętanie o preferencjach i dbanie o komfort sprawiają, że klienci wracają i polecają fryzjera innym.
* Marketing osobisty: Aktywna obecność w mediach społecznościowych (Instagram, Facebook), prezentowanie swoich prac w formie wysokiej jakości zdjęć i filmów, zbieranie pozytywnych opinii (Google Moja Firma, fora branżowe) – to wszystko buduje silną markę osobistą, która przyciąga nowych klientów i pozwala na ustalenie wyższych cen.
* Networking: Uczestnictwo w wydarzeniach branżowych, konkursach fryzjerskich, współpraca z innymi artystami czy influencerami to sposoby na zwiększenie rozpoznawalności.
3. Lokalizacja i Pozycjonowanie Salonu:
* Prestiżowa lokalizacja: Praca w salonie zlokalizowanym w ekskluzywnej dzielnicy dużego miasta często oznacza dostęp do zamożniejszej klienteli, która jest gotowa zapłacić więcej za usługi.
* Wyróżniająca się oferta salonu: Salon, który oferuje unikalne usługi, wyjątkowy wystrój, luksusowe produkty czy specyficzną atmosferę (np. eco-friendly, artystyczny, butikowy) może przyciągnąć bardziej wymagających klientów.
4. Umiejętności Interpersonalne i Sprzedażowe:
* Doskonała komunikacja: Umiejętność słuchania klienta, doradzania, ale także budowania przyjemnej atmosfery to podstawa.
* Sprzedaż produktów: Aktywna, ale nienachalna sprzedaż profesjonalnych produktów do pielęgnacji włosów może znacząco zwiększyć prowizje fryzjera. Najlepsi specjaliści potrafią dobrać produkty idealnie do potrzeb klienta, co buduje zaufanie i zachęca do zakupu.
5. Przedsiębiorczość i Zarządzanie Czasem:
* Nawet pracując na etacie, fryzjerzy o mentalności przedsiębiorcy są w stanie osiągnąć więcej. Chodzi o efektywne zarządzanie swoim grafikiem, maksymalizowanie liczby obsługiwanych klientów bez uszczerbku na jakości, a także świadome budowanie swojej ścieżki kariery.
Połączenie tych wszystkich elementów pozwala najlepiej zarabiającym fryzjerom nie tylko utrzymać wysoką pozycję na rynku, ale także stale rozwijać swoje umiejętności i bazę klientów, co przekłada się na stabilne i rosnące dochody.
Własny Salon Fryzjerski: Biznes Marzeń czy Wyzwanie?
Dla wielu fryzjerów posiadanie własnego salonu to cel kariery i ostateczny wyznacznik sukcesu. Choć perspektywy finansowe mogą być bardzo kuszące, decyzja o otwarciu własnej działalności to poważne przedsięwzięcie, wymagające nie tylko kapitału, ale i gruntownej wiedzy biznesowej oraz umiejętności zarządzania.
Potencjalne Zarobki Właściciela Salonu
Zyski z prowadzenia własnego salonu fryzjerskiego są bardzo zróżnicowane i zależą od wielu czynników, takich jak lokalizacja, wielkość salonu, liczba pracowników, zakres oferowanych usług, strategia marketingowa i przede wszystkim – skuteczność zarządzania.
Właściciel małego salonu, często pracujący sam lub z jednym pracownikiem, może liczyć na dochody rzędu 8 000 – 15 000 zł miesięcznie netto, po odliczeniu wszystkich kosztów. W przypadku średniej wielkości salonu, zatrudniającego kilku fryzjerów, miesięczny dochód właściciela może wzrosnąć do 20 000 – 30 000 zł netto. Najbardziej renomowane i luksusowe salony w dużych miastach, z szeroką kadrą specjalistów, potrafią generować zyski znacznie przekraczające 50 000 zł netto miesięcznie, choć są to wyjątki.
Kluczowe aspekty wpływające na rentowność:
* Lokalizacja: Salon w ruchliwej ulicy, centrum handlowym czy prestiżowej dzielnicy ma większą szansę na sukces i wyższe obroty.
* Wizerunek i reputacja: Marka salonu, pozytywne opinie klientów oraz unikalna oferta (np. specjalizacja w konkretnych technikach, ekologiczne kosmetyki) to magnes na klientów.
* Kontrola kosztów: Czynsz, opłaty za media, wynagrodzenia pracowników, koszty produktów, ubezpieczenia, marketing – to wszystko generuje stałe i zmienne wydatki, które muszą być rygorystycznie kontrolowane.
* Zarządzanie personelem: Efektywny zespół, motywowany systemem prowizyjnym i dobrą atmosferą pracy, to klucz do wysokich obrotów.
* Marketing i promocja: Skuteczna reklama online (media społecznościowe, Google Ads, strona internetowa), programy lojalnościowe, promocje sezonowe – to niezbędne elementy budowania bazy klientów.
* Wysoka jakość usług: To podstawa. Niezależnie od marketingu, to jakość wykonanych usług sprawi, że klienci będą wracać.
Wyzwania związane z prowadzeniem własnego salonu:
Prowadzenie własnego biznesu to nie tylko potencjalnie wyższe dochody, ale także szereg wyzwań:
* Ryzyko finansowe: Początkowa inwestycja może być znaczna (wyposażenie, remont, marketing początkowy).
* Brak stabilności: Dochody mogą być zmienne, zwłaszcza na początku.
* Odpowiedzialność: Właściciel odpowiada za wszystko – od finansów, przez zarządzanie pracownikami, po zadowolenie klienta.
* Ciągłe uczenie się: Wiedza z zakresu księgowości, prawa pracy, marketingu, zarządzania personelem staje się niezbędna.
Mimo tych wyzwań, dla osób z żyłką do biznesu i pasją do fryzjerstwa, własny salon może być niezwykle satysfakcjonującym i dochodowym przedsięwzięciem. Kluczem jest solidny biznesplan, skuteczne zarządzanie i nieustanne dążenie do doskonałości w świadczonych usługach.
Przyszłość Branży Fryzjerskiej: Prognozy i Trendy
Branża fryzjerska, podobnie jak wiele innych sektorów usługowych, dynamicznie się zmienia, a prognozy na najbliższe lata wskazują na kontynuację pozytywnych trendów, zwłaszcza w kontekście zarobków.
Prognozy na 2025 i Dalej:
1. Wzrost Popytu na Usługi Premium: Wzrost świadomości dotyczącej dbałości o wygląd, rosnąca siła nabywcza społeczeństwa (zwłaszcza w dużych miastach) oraz wpływ mediów społecznościowych sprawiają, że popyt na usługi fryzjerskie, w tym te bardziej ekskluzywne i spersonalizowane, będzie nadal rósł. Klienci są coraz bardziej świadomi i gotowi zapłacić więcej za jakość, innowacyjność i doświadczenie.
2. Cyfryzacja i Personalizacja: Rozwój technologii (aplikacje do rezerwacji online, wirtualne konsultacje, systemy lojalnościowe) będzie nadal zmieniał sposób interakcji z klientem. Jednocześnie, rośnie znaczenie personalizacji usług – fryzjerzy będą musieli jeszcze bardziej indywidualnie podchodzić do każdego klienta, oferując rozwiązania dopasowane do jego potrzeb i stylu życia.
3. Wzrost Znaczenia Specjalizacji: Fryzjerzy specjalizujący się w konkretnych, niszowych dziedzinach (np. koloryzacja artystyczna, męskie brody, fryzury historyczne, perukarstwo) będą mogli liczyć na lepsze wynagrodzenie. Rynek coraz bardziej docenia ekspertów w wąskich dziedzinach.
4. Etyka i Ekologia: Rośnie świadomość ekologiczna i zapotrzebowanie na produkty i usługi „eco-friendly”. Salony fryzjerskie, które postawią na zrównoważony rozwój, wykorzystywanie organicznych i wegańskich kosmetyków, czy energooszczędne rozwiązania, mogą zyskać przewagę konkurencyjną i przyciągnąć nową grupę klientów.
5. Rozwój Salonów Konceptualnych: Obok tradycyjnych salonów, pojawiać się będzie coraz więcej miejsc, które oferują kompleksowe doświadczenie – łącząc usługi fryzjerskie z barberingiem, kosmetyką, sprzedażą specjalistycznych produktów, a nawet kawiarnią. Tego typu miejsca mogą generować wyższe obroty i oferować