Młodzieżowe Słowo Roku 2019: Lingwistyczny Barometr Czasów Współczesnych
Język, niczym żywy organizm, nieustannie ewoluuje, adaptując się do zmieniających się realiów społecznych, kulturowych i technologicznych. W Polsce, jednym z najbardziej fascynujących zwierciadeł tych przemian jest plebiscyt Młodzieżowe Słowo Roku. Rok 2019, podobnie jak poprzednie edycje, dostarczył nam unikalnych wglądów w językowe innowacje najmłodszej generacji, wyłaniając słowa, które z impetem wkroczyły do codziennych konwersacji, stając się swoistymi kodami kulturowymi. Celem tego artykułu jest dogłębna analiza edycji Młodzieżowego Słowa Roku 2019, ze szczególnym uwzględnieniem genezy plebiscytu, mechanizmów wyboru, zwycięskich terminów oraz ich szerokiego wpływu na polszczyznę i dynamikę międzypokoleniowej komunikacji.
Geneza i Misja Plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku
Inicjatywa wyboru Młodzieżowego Słowa Roku (MSR) narodziła się w 2016 roku z potrzeby monitorowania i dokumentowania lingwistycznych innowacji wśród młodych Polaków. Organizowany przez Wydawnictwo Naukowe PWN, we współpracy z projektem „Słowa klucze” realizowanym w ramach programu „Ojczysty – dodaj do ulubionych”, plebiscyt szybko zyskał status jednego z najważniejszych wydarzeń językowych w kraju. Jego głównym celem nie jest jedynie wyłonienie najpopularniejszego czy najciekawszego wyrazu używanego przez młodzież, lecz przede wszystkim:
- Ukazanie ewolucji języka młodzieży: MSR jest barometrem, który mierzy, jak szybko i w jakim kierunku zmienia się język polskiej młodzieży, odzwierciedlając ich zainteresowania, trendy i specyficzną percepcję świata.
- Identyfikacja nowych słów i zwrotów: Konkurs pozwala na wychwycenie neologizmów, kolokwializmów i anglicyzmów, które wchodzą do obiegu, zanim trafią do formalnych słowników czy opracowań.
- Promowanie świadomości językowej: Poprzez zwrócenie uwagi na dynamiczny charakter języka, plebiscyt zachęca zarówno młodych, jak i starszych do refleksji nad tym, jak mówimy i jak język kształtuje naszą tożsamość.
- Budowanie pomostów międzypokoleniowych: Zwycięskie słowa często stają się punktem wyjścia do rozmów między rodzicami a dziećmi, dziadkami a wnukami, pomagając zrozumieć świat młodzieży i niuanse ich komunikacji.
- Wspieranie twórczości i oryginalności: MSR docenia inwencję językową, pokazując, że język to nie tylko zbiór reguł, ale także przestrzeń do zabawy, kreacji i wyrazu siebie.
Od samego początku, konkurs cieszy się ogromnym zainteresowaniem, co potwierdza rekordowa liczba zgłoszeń – w przypadku edycji 2019 było to ponad 41 tysięcy propozycji. To dowód na to, jak aktywnie młodzi ludzie współtworzą język i jak bardzo zależy im na własnej ekspresji.
Kluczowa Rola Jury i Kryteria Wyboru Słowa Roku
Selekcja Młodzieżowego Słowa Roku to proces wieloetapowy, w którym kluczową rolę odgrywa profesjonalne jury. Jego skład tworzą wybitni językoznawcy i eksperci od kultury młodzieżowej, tacy jak prof. dr hab. Marek Łaziński z Uniwersytetu Warszawskiego, dr hab. Ewa Kołodziejek z Uniwersytetu Szczecińskiego, prof. dr hab. Anna Wileczek z Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Bartek Chaciński, dziennikarz i publicysta. Ich zróżnicowane doświadczenie gwarantuje obiektywizm i wszechstronną analizę zgłoszonych propozycji.
Proces oceny jest rygorystyczny i opiera się na ściśle określonych kryteriach:
- Popularność: To podstawowe kryterium. Jury analizuje, jak często dane słowo jest używane w codziennej komunikacji młodzieży – zarówno ustnej, jak i pisanej (SMS, media społecznościowe, komunikatory internetowe). Nie chodzi tu jednak o mechaniczne zliczanie, lecz o faktyczne zakorzenienie w slangu.
- Oryginalność i kreatywność: Doceniane są słowa, które wnoszą coś świeżego i innowacyjnego do języka, często charakteryzujące się dowcipem, nieszablonowym skojarzeniem czy ciekawą grą słów. Odbywa się to poprzez analizę formacji słowotwórczych, zapożyczeń czy nowych znaczeń dla istniejących wyrazów.
- Adekwatność definicji i kontekstu: Ważne jest, aby zgłoszone słowo miało jasno określoną definicję i było używane w spójny sposób przez młodzież. Jury sprawdza, czy proponowane znaczenie faktycznie oddaje sens, w jakim wyraz funkcjonuje w komunikacji. Zdarza się, że bardzo popularne słowo zostaje odrzucone, jeśli jego znaczenie jest niejasne, zmienne lub zbyt szerokie.
- Poprawność językowa (względna): Chociaż slang młodzieżowy siłą rzeczy łamie wiele norm języka standardowego, jury zwraca uwagę na to, by zgłoszenia nie zawierały rażących błędów ortograficznych czy gramatycznych, które wynikałyby z niewiedzy, a nie celowej inwencji. Oczywiście, w przypadku słów takich jak „eluwina”, poprawność oceniana jest w kontekście ich potocznego, nieformalnego charakteru.
- Brak treści obraźliwych, wulgarnych, dyskryminujących: Zgodnie z regulaminem, słowa o charakterze pejoratywnym, agresywnym, seksistowskim, rasistowskim czy w jakikolwiek sposób naruszającym godność drugiego człowieka są bezwzględnie eliminowane. Jest to kluczowe dla zachowania pozytywnego i edukacyjnego charakteru plebiscytu.
- Styl ubierania: Często inspirowany subkulturami gotyckimi, punkowymi, emo, czy też estetyką indie. Dominowały ciemne kolory, styl vintage, przeskalowane ubrania, martensy, kabaretki. Popularne były również celowo „zniszczone” lub przerobione elementy garderoby.
- Wygląd zewnętrzny: Włosy w nietypowych kolorach (np. niebieskie, zielone, różowe, fioletowe), nietypowe fryzury (np. krótkie grzywki, asymetryczne cięcia), liczne piercingi (kolczyki w nosie, wargach, brwiach), często mocny, wyrazisty makijaż, nawiązujący do estetyki makijażu scenicznego.
- Zainteresowania muzyczne: Odległe od typowego popu czy popularnego hip-hopu. Alternatywki słuchały emo-rapu (np. Lil Peep, XXXTentacion), lo-fi hip-hopu, indie rocka, post-punku, a także szeroko pojętej muzyki alternatywnej, często niszowych artystów.
- Postawa i filozofia: Silny nacisk na indywidualizm, autentyczność, odrzucenie konsumpcjonizmu i masowej kultury. Często wiązało się to z zainteresowaniem sztuką (muzyka, fotografia, rysunek), ekologią, prawami zwierząt, a także z pewną melancholią czy introwertyzmem.
- Obecność w sieci: Termin narodził się w dużej mierze w mediach społecznościowych, takich jak Tumblr, Instagram czy TikTok, gdzie młode osoby kreowały i promowały swoje alternatywne wizerunki i lifestyle. Była to cyfrowa ekspresja subkultury, która w dużej mierze funkcjonowała online.
- Garderoba: Dominują ciepłe, stonowane barwy ziemi – brązy, beże, bordo, musztardowa żółć, ciemna zieleń. W szafie „jesieniary” królują obszerne swetry z grubym splotem, kardigany, szaliki, kominy, ciepłe płaszcze i kurtki, sztruksowe spodnie, wełniane skarpety. Ubrania te często mają luźny krój, nastawiony na maksymalny komfort.
- Aktywności: Spacery po parku wśród spadających liści, zbieranie kasztanów, dyniowe latte w ulubionej kawiarni, wieczory pod kocem z książką i kubkiem gorącej herbaty (najlepiej z cynamonem i imbirem) lub kakao. Popularne są także seanse filmowe (szczególnie filmy romantyczne lub familijne) oraz pieczenie ciast i ciasteczek, zwłaszcza tych z jabłkami lub dynią.
- Estetyka: Wystrój wnętrz inspirowany jesienią – świece zapachowe (cynamon, dynia, piernik), koce, poduszki, suszone liście i gałązki. W mediach społecznościowych „jesieniara” chętnie dzieli się zdjęciami przytulnych scenerii, malowniczych krajobrazów i jesiennych smakołyków.
- Postawa: Wrażliwość na otoczenie, czerpanie radości z małych rzeczy, docenianie spokoju i refleksyjności. Często wiąże się to z pewną romantyczną, czasem nostalgiczną, wizją jesieni.
- Spontaniczność i innowacyjność: Termin był świeży i nieoklepany, idealnie wpasowując się w potrzebę młodzieży do ciągłego odświeżania języka i tworzenia własnych, unikalnych kodów.
- Uniwersalność: „Eluwina” mogła być używana w niemal każdej nieformalnej sytuacji – na powitanie znajomego na korytarzu, w wiadomości tekstowej, na początku rozmowy na Discordzie czy w komentarzu na TikToku.
- Lekkość i humor: Samo brzmienie słowa, z charakterystycznym, nieco „rozleniwionym” zakończeniem, nadawało mu humorystyczny ton, sprzyjający budowaniu luźnej atmosfery.
- Wpływ mediów społecznościowych i internetu: Jak wiele młodzieżowych neologizmów, „eluwina” szybko rozprzestrzeniła się dzięki platformom internetowym, gdzie skrótowość, kreatywność i dynamiczna ewolucja języka są na porządku dziennym. Stała się elementem memów i krótkich form wideo.
- Wzbogacenie słownictwa języka polskiego: Choć „alternatywka”, „jesieniara” i „eluwina” to terminy ze slangu, ich popularność sprawiła, że weszły do świadomości szerszego grona Polaków, a ich znaczenie stało się powszechnie zrozumiałe. Niektóre z tych słów z czasem mogą trafić do słowników języka polskiego, jako neologizmy czy kolokwializmy.
- Zwiększona świadomość językowa: Plebiscyt, każdego roku, skupia uwagę mediów i opinii publicznej na języku. Dyskusje wokół zwycięskich słów sprzyjają refleksji nad tym, jak język się zmienia, skąd czerpie inspiracje i jakie są jego funkcje społeczne. Jest to szczególnie cenne w kontekście edukacji językowej.
- Narzędzie do zrozumienia młodzieży: Dla rodziców, nauczycieli czy socjologów, Młodzieżowe Słowo Roku jest cennym źródłem informacji o świecie młodych ludzi. Słowa takie jak „alternatywka” czy „jesieniara” to nie tylko wyrazy, ale skrótowe określenia dla całych stylów życia, wartości i estetyk, które dominują w danej grupie wiekowej. Zrozumienie tych słów to krok do zrozumienia młodego pokolenia.
- Wpływ na media i marketing: Zwycięskie słowa często pojawiają się w artykułach prasowych, programach telewizyjnych czy kampaniach reklamowych, próbując nawiązać kontakt z młodym odbiorcą. Ich użycie w szerszym obiegu popularyzuje je jeszcze bardziej, choć czasem prowadzi też do ich „wyjałowienia” czy niewłaściwego użycia przez starsze generacje.
- Rozwój języka internetowego: Wiele młodzieżowych słów rodzi się w internecie i tam zdobywa popularność. MSR podkreśla rolę platform cyfrowych jako inkubatorów nowych form językowych, co jest kluczowe dla zrozumienia współczesnych procesów lingwistycznych.
- Dla Rodziców i Dziadków:
- Słuchaj aktywnie: Zamiast krytykować „dziwne słowa”, spróbuj zrozumieć, co one oznaczają i dlaczego Twoje dziecko ich używa. Często są to skróty myślowe, które kryją za sobą całe zjawiska kulturowe.
- Zainteresuj się: Zapytaj, co oznacza „alternatywka” czy „jesieniara” w ich świecie. Takie pytania mogą otworzyć drzwi do głębszej rozmowy o zainteresowaniach, muzyce czy stylu życia Twojego dziecka.
- Nie bój się używać (z umiarem): Spróbuj od czasu do czasu wpleść młodzieżowe słowo do rozmowy, ale rób to naturalnie i z wyczuciem. Niewymuszony żart może być świetnym sposobem na zbliżenie. Unikaj nadużywania, aby nie brzmieć sztucznie.
- Pamiętaj o kontekście: Slang jest nieformalny. Używaj go w odpowiednich sytuacjach. „Eluwina” świetnie sprawdzi się w luźnej wymianie wiadomości, ale już niekoniecznie podczas oficjalnego spotkania.
- Dla Nauczycieli i Wychowawców:
- Wykorzystaj slang jako narzędzie dydaktyczne: Młodzieżowe słowa mogą być punktem wyjścia do lekcji o ewolucji języka, słowotwórstwie, zapożyczeniach czy różnicach stylistycznych. Można analizować, skąd się biorą, jak zmieniają znaczenia i dlaczego są popularne.
- Bądź otwarty na różnorodność językową: Uznaj slang za naturalną formę ekspresji młodzieży, a nie błąd. Ważne jest, aby młodzi ludzie rozumieli, kiedy używać języka formalnego, a kiedy mogą pozwolić sobie na slang.
- Monitoruj trendy, ale nie naśladuj na siłę: Zrozumienie, co jest „na topie”, pomaga w budowaniu relacji z uczniami, ale próba bycia „cool” za wszelką cenę może przynieść odwrotny skutek.
- Zwracaj uwagę na pozytywne aspekty: Podkreślaj kreatywność, dowcip i inwencję językową, które stoją za wieloma młodzieżowymi słowami.
- Dla Marketingowców i Komunikatorów:
- Autentyczność przede wszystkim: Jeśli decydujesz się na użycie młodzieżowego slangu w kampanii, upewnij się, że jest to zrobione autentycznie i z poszanowaniem kontekstu. Młodzież szybko wyczuwa fałsz.
- Badaj i testuj: Trendy w slangu zmieniają się błyskawicznie. Słowo popularne w 2019 roku może być już passe w 2025. Regularne badania i testy są kluczowe.
- Miej świadomość ryzyka: Niektóre słowa mogą mieć różne konotacje lub szybko stać się przestarzałe. Rozważ, czy nie lepiej
Proces wyboru finalisty jest dwuetapowy. Najpierw jury, na podstawie zebranych zgłoszeń, wyłania kilkanaście najciekawszych propozycji do drugiego etapu. Następnie spośród tej puli wybierane jest zwycięskie słowo, a także wyróżnienia. Ostateczny werdykt jest zawsze poparty szczegółową analizą i uzasadnieniem ze strony ekspertów.
Droga do Zwycięstwa: Proces Selekcji 2019
Konkurs Młodzieżowe Słowo Roku 2019, podobnie jak poprzednie edycje, rozpoczął się od etapu zbierania propozycji. Młodzi ludzie, za pośrednictwem formularza online na stronie PWN, zgłaszali słowa, które ich zdaniem najlepiej oddawały ducha komunikacji ich rówieśników. Wspomniana już liczba ponad 41 tysięcy propozycji jest świadectwem kolosalnego zaangażowania młodych Polaków w ten plebiscyt. Nie jest to jedynie statystyka, ale dowód na to, jak żywym i autonomicznym tworem jest język młodzieżowy, kształtowany oddolnie przez swoich użytkowników.
Po zamknięciu etapu zgłoszeń, eksperci z jury przystąpili do żmudnej pracy polegającej na przeglądaniu i wstępnej selekcji nadesłanych propozycji. Wbrew pozorom, nie jest to łatwe zadanie – wiele słów powtarza się, inne są zbyt lokalne, jednorazowe, bądź po prostu nie spełniają kryteriów. Po tej wstępnej eliminacji, jury skupiło się na słowach, które wykazywały największy potencjał pod kątem popularności, oryginalności i adekwatności znaczeniowej. To właśnie na tym etapie wyłania się grupa kilkunastu, a czasem kilkudziesięciu, kandydatów do ścisłego finału.
Ostateczny wybór zwycięzców w 2019 roku był wyjątkowy, ponieważ jury postanowiło przyznać trzy równorzędne wyróżnienia, co podkreślało bogactwo i różnorodność językowych trendów. Zamiast jednego, triumfatorem okrzyknięto trzy słowa: „Alternatywka”, „Jesieniara” i „Eluwina”. Ta decyzja pokazała, że w danym roku nie było jednego dominującego fenomenu językowego, ale kilka równoległych, równie silnych trendów, które zasługiwały na uwagę i analizę.
Warto podkreślić, że cały proces, od zgłoszenia do ogłoszenia wyników, jest transparentny i ma na celu nie tylko wskazanie najciekawszego wyrazu roku, ale także promowanie troski o język i zachęcanie do jego twórczego wykorzystania. Dzięki temu plebiscytowi młodzież ma szansę aktywnie wpływać na kształt współczesnego slangu i wzbogacać polszczyznę o nowe formy ekspresji, które często odzwierciedlają głębsze zjawiska społeczne i kulturowe.
Trio 2019: Analiza Zwycięskich Słów
Rok 2019 przyniósł nam trzy, jak się okazało, niezwykle trafne odzwierciedlenia młodzieżowej rzeczywistości językowej i kulturowej. Każde z tych słów – „Alternatywka”, „Jesieniara” i „Eluwina” – zakorzeniło się głęboko w świadomości, stając się rozpoznawalnym elementem slangu i nie tylko.
„Alternatywka”: Manifest Indywidualności i Subkultury
Definicja „alternatywki” w 2019 roku odnosiła się przede wszystkim do dziewczyny, która aktywnie i świadomie wybierała styl życia, modę i zainteresowania odbiegające od mainstreamowych trendów. Była to odpowiedź na pewną homogenizację kultury popularnej i poszukiwanie własnej ścieżki ekspresji. Czym charakteryzowała się typowa „alternatywka”?
„Alternatywka” stała się symbolem poszukiwania tożsamości, odrębności i buntu wobec konwencji. Pokazuje, jak młodzież, zwłaszcza w erze cyfrowej, tworzy własne nisze estetyczne i wspólnoty, celebrując odmienność i autonomię. Słowo to, choć początkowo bywało używane z lekkim przymrużeniem oka, szybko zyskało neutralny, opisowy charakter, stając się ogólnie przyjętym określeniem dla tej specyficznej estetyki i postawy.
„Jesieniara”: Fenomen Sezonowej Estetyki i Hygge
Termin „jesieniara” to kolejny przykład, jak język potrafi uchwycić i nazwać szersze zjawiska kulturowe. „Jesieniara” to osoba, która z wyraźną pasją celebruje uroki jesieni, czerpiąc radość z typowych dla tej pory roku aktywności i estetyki. To zjawisko, choć sezonowe, jest silnie zakorzenione w szerszym trendzie poszukiwania komfortu i swoistego „hygge” (duńskiego pojęcia oznaczającego przytulność i zadowolenie).
Cechy charakterystyczne „jesieniary”:
Zauważmy, że choć słowo „jesieniara” jest rodzaju żeńskiego, samo zjawisko i termin odnosiły się w równym stopniu do osób obu płci, które w pełni oddawały się celebrowaniu tej pory roku. „Jesieniara” idealnie oddaje rosnącą popularność sezonowych trendów lifestyle’owych i poszukiwania komfortu w codzienności, co jest szczególnie widoczne w dobie cyfrowej, gdzie estetyka stała się kluczowym elementem autokreacji online.
„Eluwina”: Ewolucja Powitań w Sieci
„Eluwina” to słowo, które z miejsca podbiło serca młodzieży jako nowatorska, zabawna i niezwykle swobodna forma powitania. Powstałe z połączenia popularnych, skróconych form pozdrowień – „halo” (lub „halo, halo”, używanego zwłaszcza w kontekście rozmów telefonicznych) oraz potocznego „elo” (będącego spolszczeniem angielskiego „hello”) – „eluwina” stała się synonimem luzu i naturalności w komunikacji. Jej popularność wynikała z kilku czynników:
„Eluwina” doskonale ilustruje, jak dynamicznie zmienia się język używany przez młodych ludzi w erze cyfrowej. Tradycyjne pozdrowienia, choć nadal używane, często ustępują miejsca formom bardziej zwięzłym, zabawnym i dostosowanym do szybkich, nieformalnych interakcji online. To także przykład, jak język potoczny czerpie z różnych źródeł, łącząc je w nowe, kreatywne konstrukcje, które świadczą o jego żywotności i plastyczności.
Echa Młodzieżowego Słowa Roku 2019: Wpływ na Język i Kulturę
Młodzieżowe Słowo Roku 2019, z jego zwycięskim trio, miało znaczący wpływ na polszczyznę, komunikację międzypokoleniową i ogólne postrzeganie języka młodzieży. Zauważyć można kilka kluczowych obszarów oddziaływania:
Rekordowa liczba zgłoszeń w 2019 roku, przekraczająca 41 tysięcy, jest najlepszym dowodem na to, jak Młodzieżowe Słowo Roku rezonuje z młodymi ludźmi. Nie jest to tylko jednorazowy konkurs, ale ważna inicjatywa, która bada puls współczesnego języka i społeczeństwa, pokazując, że polszczyzna jest żywa, dynamiczna i nieustannie się rozwija, odpowiadając na potrzeby swoich użytkowników.
Praktyczne Wnioski i Wskazówki dla Komunikacji Międzypokoleniowej
Zrozumienie zjawiska Młodzieżowego Słowa Roku i słów, które zwyciężyły w 2019 roku, oferuje cenne wskazówki dla każdego, kto chce efektywnie komunikować się z młodym pokoleniem lub po prostu lepiej rozumieć współczesną polszczyznę. Oto kilka praktycznych porad: