Fenomen Premier League: Globalne Serce Futbolu
Premier League to znacznie więcej niż tylko najwyższa klasa rozgrywkowa w angielskim futbolu. To globalny fenomen, który od ponad trzech dekad definiuje współczesny futbol, przyciągając miliony fanów, topowych zawodników i ogromne inwestycje z każdego zakątka świata. Jej renoma, intensywność i nieprzewidywalność sprawiają, że każdy sezon jest spektakularnym widowiskiem, a każdy mecz – świętem dla kibiców. Przeniesiemy się w głąb tego fascynującego świata, by odkryć jego historię, zasady, kluczowych graczy i wpływ na globalną scenę sportową.
Początki i Ewolucja: Jak Powstała Gigantyczna Marka
Historia Premier League to opowieść o wizji, odwadze i komercjalizacji. Choć korzenie angielskiej piłki sięgają XIX wieku, współczesna Premier League narodziła się w momencie przełomowym dla światowego futbolu. W 1992 roku, czołowe kluby Football League First Division podjęły rewolucyjną decyzję o odłączeniu się od The Football League (najstarszej ligi piłkarskiej na świecie) i utworzeniu niezależnej ligi.
Głównym motorem tej zmiany były kwestie finansowe, a konkretnie chęć zwiększenia przychodów z praw telewizyjnych. Do tego momentu, kluby dzieliły się dochodami z całej ligi, niezależnie od swojej wielkości czy oglądalności. Nowa struktura miała pozwolić na centralizację negocjacji kontraktów telewizyjnych i sprawiedliwsze, a co ważniejsze, znacznie wyższe podziałów wpływów dla klubów elity. Pierwsza umowa z British Sky Broadcasting Group, opiewająca na 304 miliony funtów na pięć lat, była sygnałem, że angielski futbol wkracza w zupełnie nową erę.
Utworzenie Premier League było nie tylko krokiem w stronę unowocześnienia angielskiego futbolu pod względem organizacyjnym i finansowym, ale także miało na celu podniesienie jakości rozgrywek i poprawę infrastruktury klubowej, która w latach 80. pozostawiała wiele do życzenia (tragiczne wydarzenia na Hillsborough i Heysel były bolesnym przypomnieniem o konieczności zmian). Już w ciągu kilku lat od powstania, Premier League szybko zyskała reputację jednej z czołowych lig piłkarskich na świecie, przyciągając elitarne kluby i zawodników z całego globu. Innowacyjne podejście do zarządzania, marketing i globalna ekspansja stały się wzorem dla wielu innych federacji i lig, podnosząc standardy profesjonalizmu w sporcie na nieznany dotąd poziom.
Dziś Premier League to synonim dynamicznego, ofensywnego futbolu, wspieranego przez potężne zaplecze finansowe i niesamowitą bazę fanów. Jej globalne nadawanie, sięgające ponad 200 krajów i docierające do miliardów odbiorców, czyni ją najbardziej oglądaną ligą sportową na świecie. Ta międzynarodowa ekspozycja nie tylko generuje ogromne dochody, ale także wzmacnia wpływ ligi na trendy sportowe, marketingowe i społeczne na całym globie.
Struktura i Dynamika Rozgrywek: Serce Angielskiej Elity
Premier League to esencja piłkarskiego współzawodnictwa, zbudowana na prostych, ale niezwykle skutecznych zasadach, które gwarantują emocje od pierwszej do ostatniej kolejki.
Format i System Punktacji
Liga składa się z 20 drużyn, które rywalizują ze sobą w systemie ligowym, w formacie „każdy z każdym, u siebie i na wyjeździe”. Oznacza to, że każda drużyna rozgrywa 38 meczów w sezonie: 19 na własnym stadionie i 19 na obiektach rywali.
* Zwycięstwo: 3 punkty
* Remis: 1 punkt
* Porażka: 0 punktów
Na zakończenie sezonu, tytuł mistrza Premier League zdobywa drużyna z największą liczbą punktów. W przypadku równej liczby punktów między dwoma lub więcej zespołami, o wyższej pozycji decydują kolejno:
1. Różnica bramek: Liczba zdobytych bramek minus liczba bramek straconych.
2. Liczba strzelonych bramek: Drużyna, która zdobyła więcej goli.
3. H2H (bezpośrednie mecze): W Premier League nie stosuje się zasady bezpośrednich meczów jako pierwszego kryterium. Jeśli powyższe kryteria nie rozstrzygną, co zdarza się niezwykle rzadko, zarząd ligi może podjąć decyzję o rozegraniu meczu barażowego na neutralnym terenie.
Awans do Europy i Walka o Utrzymanie (Relegacja)
System rozgrywek Premier League jest bezlitosny i sprawiedliwy jednocześnie. Nie tylko walka o mistrzostwo i europejskie puchary elektryzuje kibiców, ale równie pasjonująca jest batalia o utrzymanie w elicie.
* Liga Mistrzów UEFA (Champions League): Cztery najlepsze drużyny w tabeli Premier League na koniec sezonu automatycznie kwalifikują się do fazy grupowej Ligi Mistrzów w kolejnym sezonie. Jest to niezwykle prestiżowy cel, niosący za sobą nie tylko chwałę, ale także gigantyczne profity finansowe. W sezonie 2024/2025, w związku z reformą formatu Ligi Mistrzów, Premier League ma szansę na dodatkowe jedno miejsce w Champions League (piąte), jeśli osiągnie najlepszy współczynnik ligowy w Europie w danym sezonie, co miało miejsce np. w sezonie 2023/2024.
* Liga Europy UEFA (Europa League): Piąta drużyna w tabeli oraz zdobywca Pucharu Anglii (FA Cup) kwalifikują się do Ligi Europy. Jeśli zdobywca FA Cup już zakwalifikował się do Ligi Mistrzów, jego miejsce w Lidze Europy przypada szóstej drużynie Premier League.
* Liga Konferencji Europy UEFA (Europa Conference League): Zwycięzca Pucharu Ligi Angielskiej (Carabao Cup) kwalifikuje się do Ligi Konferencji Europy. Podobnie jak w przypadku FA Cup, jeśli zdobywca Carabao Cup zakwalifikował się do Ligi Mistrzów lub Ligi Europy, jego miejsce w Lidze Konferencji przypada siódmej drużynie Premier League.
* Spadek (Relegacja) do EFL Championship: Trzy ostatnie drużyny w tabeli Premier League na zakończenie sezonu (drużyny zajmujące miejsca 18., 19. i 20.) spadają do EFL Championship, drugiego poziomu rozgrywkowego w Anglii. Jest to niezwykle bolesne dla klubów, zarówno sportowo, jak i finansowo. Strata wpływów z Premier League (szacowane na dziesiątki, a nawet setki milionów funtów) często zmusza kluby do drastycznych cięć budżetowych i sprzedaży kluczowych zawodników.
* Awans z EFL Championship: Ich miejsce zajmują trzy najlepsze zespoły z EFL Championship: dwie drużyny, które zajęły pierwsze i drugie miejsce, oraz zwycięzca baraży o awans (rozgrywanych pomiędzy drużynami z miejsc 3-6). Ten system gwarantuje ciągłą rotację i świeżość w lidze, dodając dramatyzmu i motywacji zarówno w Premier League, jak i Championship.
Kalendarz Rozgrywek: Wyzwanie dla Najlepszych
Sezon Premier League to prawdziwy maraton. Rozgrywki rozpoczynają się zazwyczaj w połowie sierpnia i trwają do drugiej połowy maja, obejmując 38 kolejek. Mecze odbywają się głównie w weekendy (sobota-niedziela), ale również w wybrane dni tygodnia (wtorki-środy), zwłaszcza w okresie świąteczno-noworocznym.
Charakterystyczną cechą angielskiego futbolu jest brak zimowej przerwy, co odróżnia go od większości lig europejskich. Intensywny okres „Boxing Day” (dzień po Bożym Narodzeniu) i przełomu roku, z kilkoma kolejkami rozgrywanymi w bardzo krótkim odstępie czasu, jest prawdziwym testem wytrzymałości fizycznej i psychicznej zawodników. Terminarz jest układany w taki sposób, aby zminimalizować konflikty z innymi istotnymi wydarzeniami sportowymi (np. finały europejskich pucharów) oraz zapewnić graczom odpowiednie, choć często bardzo krótkie, przerwy między wymagającymi seriami meczów. To właśnie ten napięty harmonogram, połączony z rywalizacją w krajowych pucharach (FA Cup, Carabao Cup) i europejskich rozgrywkach, sprawia, że sztaby szkoleniowe muszą dysponować szerokimi i głębokimi składami, aby sprostać wyzwaniom całego sezonu.
Sezon 2024/2025: Perspektywy i Rywalizacja
Sezon 2024/2025, który rozpoczął się w sierpniu 2024 i zakończył w maju 2025, był kolejnym rozdziałem w pasjonującej historii Premier League. Niezmiennie, walka o mistrzostwo, europejskie puchary i utrzymanie w lidze dostarczała kibicom niezapomnianych emocji.
Skład Ligi i Drużyny
W standardowej konfiguracji, Premier League gości 20 drużyn. W sezonie 2024/2025 ponownie oglądaliśmy mieszankę uznanych potęg, ambitnych średniaków i beniaminków pragnących udowodnić swoją wartość. Choć pełny skład ligi jest ustalany po barażach o awans z Championship, możemy przypuszczać, że trzon ligi tworzyły dobrze znane nam kluby.
Uznane kluby, które niezmiennie tworzą trzon Premier League i stanowią o jej sile:
* Manchester City: Obrońcy tytułu i dominatorzy ostatnich lat, pod wodzą Pepa Guardioli, niezmiennie stawiali sobie za cel mistrzostwo kraju i triumf w Lidze Mistrzów. Ich styl oparty na kontroli piłki i innowacjach taktycznych wciąż stanowi wzór dla wielu. Patrząc na sezon 2024/2025, można było oczekiwać, że będą faworytami, ale ich konkurenci z pewnością nie zamierzali odpuszczać.
* Liverpool FC: Po odejściu Jürgena Kloppa i rozpoczęciu nowej ery pod wodzą Arna Slota, Liverpool musiał udowodnić, że wciąż jest w stanie walczyć o najwyższe cele. Ich intensywny pressing i szybkie ataki wciąż stanowiły zagrożenie dla każdego rywala, ale konieczność adaptacji do nowej filozofii trenera była wyzwaniem.
* Arsenal FC: Podopieczni Mikela Artety kontynuowali swój projekt budowy potęgi, dążąc do przełamania dominacji City. Młody, dynamiczny skład, wzmocniony o kluczowe transfery, czynił ich poważnym pretendentem do tytułu. Sezon 2024/2025 był dla nich szansą na kolejny krok w rozwoju i udowodnienie dojrzałości.
* Manchester United: Mimo gigantycznych inwestycji, „Czerwone Diabły” wciąż poszukiwały swojej tożsamości po erze sir Alexa Fergusona. Sezon 2024/2025 był kolejną próbą powrotu do chwały i regularnej walki o europejskie puchary. Nowa struktura zarządzania klubem pod nadzorem INEOS miała przynieść stabilizację i strategiczne decyzje.
* Chelsea FC: Znani z wydawania ogromnych sum na transfery, „The Blues” starali się ustabilizować swoją pozycję w czołówce. Zmienny skład i ciągłe rotacje trenerów utrudniały im osiągnięcie spójności. Sezon 2024/2025 miał pokazać, czy uda im się stworzyć stabilny, zwycięski zespół.
* Tottenham Hotspur: Pod wodzą Ange Postecoglou, Tottenham prezentował ofensywny i ekscytujący futbol. Ich celem było nie tylko zakwalifikowanie się do Ligi Mistrzów, ale także przełamanie długotrwałej posuchy w zdobywaniu trofeów.
Poza „Wielką Szóstką” (lub „Top 6”, choć to określenie staje się coraz bardziej płynne wobec rosnącej siły innych zespołów), w sezonie 2024/2025 obserwowaliśmy również:
* Ambitnych Aspirantów: Kluby takie jak Aston Villa (pod wodzą Unaia Emery’ego, pokazująca niezwykły progres i aspiracje do Ligi Mistrzów), Newcastle United (budujące swoją potęgę dzięki saudyjskim inwestycjom, choć zmagające się z finansowym fair play) czy Brighton & Hove Albion (znane z inteligentnego zarządzania, rozwoju talentów i atrakcyjnej, opartej na posiadaniu piłki gry).
* Solidnych Średniaków: Zespoły jak West Ham United (często sprawiające problemy faworytom i potrafiące zaskoczyć w Europie), Wolverhampton Wanderers czy Crystal Palace (zazwyczaj stawiające na solidną defensywę i szybkie kontry).
* Zespoły Walczące o Utrzymanie: Nierzadko są to beniaminkowie z Championship – tacy jak np. Ipswich Town (które jako beniaminek, musiało udowodnić swoją wartość na najwyższym poziomie), czy inne kluby z mniejszymi budżetami. Ich walka o przetrwanie w lidze jest zawsze równie zacięta i dramatyczna, co walka o mistrzostwo.
Każdy mecz w sezonie 2024/2025, niezależnie od pozycji drużyn w tabeli, był pełen współzawodnictwa na najwyższym poziomie. Premier League to liga, w której każdy może pokonać każdego, a niespodzianki są na porządku dziennym.
Tabela, Statystyki i Gwiazdy: Liczby, Które Opowiadają Historię
Tabela Premier League to dynamiczne odzwierciedlenie siły, formy i ambicji poszczególnych drużyn. Jest to nieocenione narzędzie dla kibiców, analityków i ekspertów, pozwalające śledzić postępy rozgrywek i prognozować dalsze wydarzenia.
Aktualna Klasyfikacja Zespołów
Klasyfikacja zespołów w Premier League na sezon 2024/2025 była regularnie aktualizowana po każdej kolejce, ukazując aktualne miejsca ekip według zdobytych punktów. Dynamika zmian była kluczowa, odzwierciedlając ostatnią formę meczową, serie zwycięstw, czy też spadki po porażkach. W górnej części tabeli, oprócz wspomnianych gigantów, często pojawiały się zespoły, które w danym sezonie zaskoczyły formą, jak np. Aston Villa czy Newcastle United, które potrafiły na dłuższą metę zagrozić „wielkiej szóstce”. W dolnej części tabeli natomiast toczyła się zażarta walka o każdy punkt, gdzie nawet remisy miały ogromne znaczenie dla końcowego rozstrzygnięcia. Różnice punktowe często były minimalne, co potęgowało dramaturgię i niepewność aż do ostatniej kolejki.
Statystyki i Wyniki Meczów Premier League
Statystyki są krwiobiegiem współczesnego futbolu. Dzięki nim, kibice i analitycy mogą głębiej zrozumieć grę, ocenić formę poszczególnych zawodników i skuteczność taktyk.
* Śledzenie Wyników na Żywo: Dostępność aplikacji mobilnych i stron internetowych oferujących aktualizacje w czasie rzeczywistym jest kluczowa dla fanów Premier League. Platformy takie jak Flashscore, OneFootball czy oficjalna strona Premier League dostarczają nie tylko wyniki, ale także szczegółowe dane dotyczące przebiegu spotkań: posiadanie piłki, strzały na bramkę, rzuty rożne, faule, a nawet heatmapy zawodników. Dzięki temu kibice mogą być na bieżąco, nawet jeśli nie mają możliwości oglądania meczu.
* Klasyfikacja Strzelców (Golden Boot): To jedno z najbardziej prestiżowych indywidualnych wyróżnień w Premier League. Rywalizacja o miano króla strzelców jest zawsze zacięta i często decyduje o losach drużyn. W ostatnich latach dominowali tu zawodnicy o światowej renomie. Przykładowo, w poprzednich sezonach oglądaliśmy dominację takich snajperów jak Erling Haaland (Manchester City), który w swoim debiutanckim sezonie 2022/2023 pobił rekord Premier League, zdobywając 36 bramek, czy Mohamed Salah (Liverpool), regularnie plasujący się w czołówce. Inni pretendenci to Harry Kane (choć odszedł do Bayernu, był ikoną Premier League), Son Heung-min (Tottenham) czy Ollie Watkins (Aston Villa).
* Klasyfikacja Asystentów (Playmaker of the Season): Równie istotni są zawodnicy, którzy nie strzelają bramek, ale je kreują. Miano najlepszego asystenta ligi jest wyznacznikiem kreatywności i umiejętności rozegrania. Kevin De Bruyne (Manchester City) od lat jest synonimem tej statystyki, regularnie dostarczając swoim kolegom precyzyjne podania, które zamieniają się w gole. Inni czołowi asystenci to Bruno Fernandes (Manchester United), Bukayo Saka (Arsenal) czy Trent Alexander-Arnold (Liverpool). Analiza tych statystyk pozwala ocenić wkład poszczególnych graczy w sukcesy drużyn i ich wpływ na przebieg sezonu.
* Inne Kluczowe Statystyki:
* Czyste konta (Clean Sheets): Ważne dla bramkarzy i defensywy. Alisson (Liverpool) czy Ederson (Manchester City) regularnie walczą o Złote Rękawice.
* Odebrane piłki, interwencje, wślizgi: Kluczowe dla oceny defensywnych pomocników i obrońców.
* Przebiegnięte kilometry: Pokazuje intensywność gry poszczególnych zawodników.
* Wskaźniki xG (Expected Goals) i xA (Expected Assists): Zaawansowane statystyki, które mierzą jakość sytuacji bramkowych i podań, dając głębszy wgląd w faktyczną siłę ofensywną i kreatywność zawodników, niezależnie od tego, czy faktycznie padła bramka.
Te dane wpływają na decyzje trenerów, strategie zespołów w kolejnych rozgrywkach oraz oceny ekspertów. Dzięki nim miłośnicy futbolu lepiej pojmują dynamikę rywalizacji w lidze i mogą przewidywać przyszłe rezultaty.
Wpływ i Przyszłość Premier League: Globalna Marka Futbolu
Premier League to nie tylko liga piłkarska; to potężna globalna marka, której wpływ wykracza daleko poza sport. Jej sukces finansowy, kulturowy i sportowy jest świadectwem unikalnej mieszanki tradycji, innowacji i komercyjnego geniuszu.
Potęga Finansowa i Globalne Zasięgi
Premier League jest bezsprzecznie najbogatszą ligą piłkarską na świecie. Klucz do jej finansowej dominacji leży w gigantycznych umowach na prawa telewizyjne. Przykładowo, cykl na lata 2022-2025 wygenerował dla ligi około 5,1 miliarda funtów z samych tylko praw krajowych, a prawa międzynarodowe, sprzedawane do ponad 200 krajów, przyniosły jeszcze więcej. W sezonie 2023/2024, łączny dochód Premier League z praw telewizyjnych i komercyjnych przekroczył 6 miliardów funtów.
Te ogromne sumy są dystrybuowane między kluby, co pozwala im na:
* Inwestycje w zawodników: Pozyskiwanie globalnych gwiazd i budowanie głębokich składów. Topowe kluby wydają setki milionów funtów na transfery każdego roku. Przykładowo, w letnim okienku transferowym 2023 roku, kluby Premier League wydały rekordowe 2,36 miliarda funtów na nowych graczy.
* Rozwój infrastruktury: Budowa i modernizacja stadionów, ośrodków treningowych i akademii młodzieżowych.
* Wysokie zarobki: Utrzymywanie konkurencyjnych płac dla zawodników i sztabów, co przyciąga najlepszych specjalistów.
Globalna popularność Premier League przekłada się nie tylko na dochody z telewizji, ale także na lukratywne kontrakty sponsorskie (np. z Nike, Tag Heuer, Barclays) oraz wartość samych klubów, które często wyceniane są na setki milionów, a nawet miliardy funtów (np. Manchester United, Liverpool).
Rozwój Młodzieży i Wyzwania
W obliczu rosnącej konkurencji i regulacji (np. dotyczących liczby „home-grown” zawodników, czyli wychowanków klubów, w składach drużyn Premier League oraz wpływu Brexitu na pozyskiwanie młodych talentów z zagranicy), rozwój akademii młodzieżowych stał się priorytetem. Kluby inwestują ogromne środki w szkolenie przyszłych gwiazd, czego przykładem są tacy wychowankowie jak Phil Foden (Manchester City) czy Bukayo Saka (Arsenal).
Jednak Premier League mierzy się również z wyzwaniami:
* Finansowe Fair Play (FFP): Coraz bardziej rygorystyczne przepisy mające na celu zapobieganie nadmiernemu zadłużaniu się klubów i zapewnienie uczciwej konkurencji. Przykłady kar dla Evertonu czy Nottingham Forest pokazują, że liga poważnie traktuje te zasady.
* Zatory w terminarzu: Intensywny kalendarz, obejmujący rozgrywki ligowe, krajowe puchary i europejskie zmagania, prowadzi do ogromnego obciążenia zawodników i zwiększa ryzyko kontuzji. Dyskusje o wprowadzeniu zimowej przerwy czy ograniczeniu liczby meczów są stałym elementem debaty.
* VAR (Video Assistant Referee): Choć w założeniu ma pomóc w podejmowaniu sprawiedliwych decyzji, wciąż budzi kontrowersje i dyskusje dotyczące szybkości, precyzji i interpretacji przepisów.
Dziedzictwo i Przyszłość
Premier League na stałe wpisała się w krajobraz globalnego sportu. Jej intensywność, tempo gry, emocje do ostatniej minuty i nieprzewidywalność wyników (tak zwana „every team can beat every other team” mentalność) sprawiają, że jest to liga, która nigdy się nie nudzi. Od triumfu Leicester City w 2016 roku, który udowodnił, że marzenia są możliwe, po dekady dominacji Manchesteru United, ewolucję Arsenalu „Invincibles” czy współczesny bój pomiędzy Manchesterem City a Liverpoolem – Premier League ciągle pisze nowe, porywające historie.
Patrząc w przyszłość, można spodziewać się dalszego wzrostu komercyjnego i sportowego. Globalizacja futbolu będzie postępować, a Premier League, dzięki swojej elastyczności i zdolności adaptacji, prawdopodobnie utrzyma swoją pozycję lidera. Nowe technologie, zaawansowane analizy danych, rosnący udział kibiców w mediach społecznościowych – wszystko to będzie napędzać dalszy rozwój i sprawiać, że Premier League pozostanie najbardziej pasjonującą ligą piłkarską na świecie.
Praktyczne Wskazówki dla Kibiców Premier League
Śledzenie Premier League to prawdziwa pasja, która potrafi pochłonąć bez reszty. Aby czerpać z niej jak najwięcej, warto znać kilka praktycznych wskazówek:
* Korzystaj z oficjalnych źródeł: Oficjalna strona Premier League (premierleague.com) to skarbnica informacji: aktualny terminarz, tabele, statystyki, profile zawodników i wiadomości. Do tego dochodzą oficjalne aplikacje mobilne.
* Wykorzystaj portale sportowe: Polskie i międzynarodowe serwisy sportowe (jak np. Meczyki, Onet Sport, BBC Sport, Sky Sports) oferują dogłębne analizy, skróty meczów, wywiady i najświeższe newsy.
* Śledź statystyki indywidualne: Klasyfikacje strzelców, asystentów, ale także wskaźniki xG/xA czy przebiegnięte kilometry dają głębszy wgląd w występy zawodników i pozwalają dostrzec ukrytych bohaterów.
* Angażuj się w dyskusje: Dołącz do grup fanowskich w mediach społecznościowych, forów internetowych czy podcastów. Wymiana opinii i analiza meczów z innymi kibicami to doskonały sposób na pogłębienie pasji.
* Spróbuj Fantasy Premier League: Oficjalna gra Fantasy League to świetny sposób na zwiększenie zaangażowania. Tworzysz własną drużynę, rywalizujesz ze znajomymi i śledzisz, jak twoi wybrani zawodnicy zdobywają punkty za realne osiągnięcia na boisku. To doskonała zabawa i pretekst do jeszcze baczniejszego śledzenia ligi.
* Oglądaj nie tylko mecze swojej ulubionej drużyny: Premier League to nie tylko „Wielka Szóstka”. Odkryj siłę środka tabeli, zacięte walki o utrzymanie, niespodzianki beniaminków. Często to właśnie w mniej oczywistych spotkaniach rodzą się prawdziwe piłkarskie dramaty.
* Zrozum kontekst taktyczny: Staraj się nie tylko oglądać, ale i rozumieć, dlaczego drużyny grają w określony sposób. Analizuj formacje, role poszczególnych graczy, schematy stałych fragmentów gry. To wzbogaca doświadczenie oglądania.
* Rozważ podróż do Anglii: Jeśli masz możliwość, wizyta na meczu Premier League to niezapomniane przeżycie. Atmosfera na angielskich stadionach jest magiczna, a bycie częścią tego widowiska to marzenie każdego fana futbolu. Pamiętaj jednak o wcześniejszym planowaniu i zakupie biletów.
* Bądź odpowiedzialny w zakładach: Jeśli interesujesz się zakładami bukmacherskimi, zawsze obst