Proces stopniowego słabnięcia rodu panującego w Chinach przebiegał identycznie niemalże w przypadku każdej dynastii, pomijając nieliczne, wyjątkowe okoliczności. Przyczyny, które ostatecznie doprowadziły do upadku dynastii Ming, odnajdujemy w chińskiej historii niejednokrotnie. Korupcja, nepotyzm, łapownictwo, obojętność wobec losu najuboższych warstw, niekompetencja urzędników, rozrzutność, walki stronnictw na dworze cesarskim – lista jest długa. Wszystkie te zjawiska wystąpiły na dworze Mingów, a nagromadziwszy się, rozkładały kraj wewnętrznie. Mingowie upadli w wyniku chłopskiego zrywu przeciwko władzy, po którym nastąpił najazd zamieszkujących północ Mandżurów, grzebiąc jakiekolwiek nadzieje na powrót Mingów na tron.
Zasięg terytorialny dynastii Ming
Pierwsze objawy słabnięcia dynastii można zaobserwować już na początku XV wieku, po śmierci cesarza Yongle. Sytuacja na dworze cesarskim przedstawiała się podówczas wręcz „klasycznie” – spiski konkubin, próby kontrolowania polityki przez klany cesarzowych (cesarze mieli wiele żon z różnych rodów), ścieranie się różnych stronnictw. Na arenie dworskich zmagań swoją obecność wyraźnie zarysowali eunuchowie. Kastraci, obecni na cesarskich dworach od wieków, wywierali niejednokrotnie wpływ na cesarzy, na ich otoczenie, co przynosiło zazwyczaj katastrofalne skutki (chociażby upadek dynastii Han). W czasie panowania Mingów liczba eunuchów na dworze osiągnęła zdumiewającą wielkość, było ich bowiem ok. 100 tysięcy. Z czasem eunuchowie stali się środowiskiem dominującym na cesarskim dworze. Taki rozwój wypadków miał cechy gorzkiej ironii. Założyciel dynastii Ming, Zhu Yuanzhang, nakazał, by eunuchowie pozostawali niewykształceni, niepiśmienni, by nie mogli wyjść poza rolę nieistotnych służących, bez szans na wpływanie na losy państwa. Jednakże już w latach 30. I 40. XV wieku zaczęto odchodzić od tej polityki, a w 1426 roku powstała w Pekinie specjalna szkoła dla dworskich eunuchów, która kształciła ich w piśmie, literaturze, sztuce.
Apogeum kryzysu dynastii przypada na przełom XVI i XVII wieku, w trakcie panowania cesarza Wanli. Okres jego rządów jest powszechnie uznawany za moment zwrotny w chińskiej historii – od tego momentu Mingowie zaczęli zmierzać do nieuchronnego upadku. Cesarz Wanli zmęczony nieustannymi intrygami, wojnami dworskich frakcji wycofał się z życia publicznego i postanowił żyć w odosobnieniu. Zamknął się w murach pałacu i prawie w ogóle nie kontaktował się ze swoimi urzędnikami i podwładnymi. Rola cesarza nabrała charakteru wyłącznie nominalnego, w opozycji do pierwotnego statusu najwyższego zwierzchnika w państwie. Dwór Mingów stał się wyłączną areną zmagań urzędników, rodzin dworskich i eunuchów.
Na początku sprawowania rządów cesarz Wanli sumiennie wypełniał swoje powinności. Pomagał mu zaufany kanclerz Zhang Juzheng, który dbał o zapewnienie współpracy pomiędzy urzędnikami. Zhang usprawnił armię, wzmocnił obronność kraju i zapewnił rozwój gospodarczy; nie był jednak w stanie ustabilizować sytuacji na dworze. Po jego śmierci dwór rozbił się na liczne, rywalizujące ze sobą frakcje. Cesarz w pewnym momencie miał dość wiecznych kłótni swoich ministrów i zdecydował wycofać się z życia pałacowego.
Władza skupiła się w rękach dostojników dworskich, dla których pasywność cesarza była niezwykle korzystna. Władca utracił kompetencje zgłaszania nowych projektów i pomysłów, mógł jedynie swoim majestatem zatwierdzać propozycje przedstawiane przez innych. Cesarz formalnie nie został pozbawiony swych uprawnień. Jednakże całkowicie pozbawiony autorytetu władca nie miał mocy sprawczej, nie był w stanie zmusić swoich urzędników do egzekwowania swojej woli. Cesarza otaczali ludzie oddani i zaufani, ale urzędnicy średniego i niższego szczebla mogli bezkarnie blokować wprowadzanie nowych cesarskich ustaw w życie.
Tzw. „czepiec feniksa” lub „korona feniksa”, noszony tradycyjnie przez damską część dworu. Zgodnie ze zwyczajem, konkubiny oraz cesarskie małżonki zakładały go podczas oficjalnych pałacowych uroczystości, takich jak koronacja, ceremonie religijne itp. W zależności od występujących ozdób można było oszacować pozycję, którą zajmowała w hierarchii społecznej dana kobieta.
W 1592 roku z inicjatywy nowego władcy, Japończycy rozpoczęli najazd na Koreę (będącą wówczas wasalem Mingów). Niezdyscyplinowana, zdezorganizowana armia koreańska szybko uległa najeźdźcom, którzy zajęli Seul. Władca królestwa Korei wielokrotnie apelował o pomoc do swoich seniorów, Mingów, bez skutku. Mingowie długo zwlekali i wysłali wojska w momencie, gdy cała Korea była już pod japońską okupacją. W 1593 roku wypchnięto z półwyspu wrogie wojska. Dwa lata później Japończycy ponowili atak. Ostatecznie okupacja zakończyła się w 1598 roku, gdy umarł jej główny inicjator, Toyotomi Hideyoshi. Skutki tego konfliktu były dramatyczne: Korea została zdewastowana gospodarczo, populacja kraju skurczyła się gwałtownie, a kosztowne operacje wojskowe nadwyrężyły już i tak skromne możliwości finansowe Mingów. Kasa zaczęła świecić pustkami.
Inicjatorem najazdu na Koreę był Toyotomi Hideyoshi, który zjednoczył podzieloną Japonię. Korea miała być wyłącznie „furtką”, przez którą miał przedostać się dalej na kontynent, a następnie podporządkować sobie Chiny. Przedsięwzięcie zostało porzucone po jego śmierci.
Pomimo już i tak dramatycznej sytuacji w państwie i na dworze, prawdziwy kryzys miał dopiero nadejść. W 1620 roku na tron wstąpił cesarz Tianqi. Ten od sprawowania rządów wolał oddawanie się swojemu hobby, którym była stolarka. Realne rządy w państwie przejął najbardziej zaufany człowiek cesarza, eunuch Wei Zhongxian. Kilka lat rządów Wei cechowała korupcja, terror i demoralizacja, których skala oburzała nawet dotychczas obojętnych dostojników dworskich. Większość cesarskich ministrów zebrała się w opozycji, postulując powrót do konfucjańskich metod rządzenia i obalenia wszechwładzy eunuchów. Wei Zhongxian ostro rozprawił się z przeciwnikami, wielu skazując na karę chłosty, tortury, a nawet na śmierć. Władza eunuchów w tamtym okresie rozciągała się już na wszystkie sfery funkcjonowania państwa, w tym również obronę północnych granic przed Mandżurami. To wyłącznie pogorszyło ogólną sytuację dynastii.
„Wspaniała góra Lushan” autorstwa malarza Shen Zhou, znanego ze wspaniałych kompozycji krajobrazowych. Więcej prac można obejrzeć tutaj.
Następca Tianqi, cesarz Chongzhen, skazał Weia na śmierć i podjął desperackie próby ratowania kraju. Na to było jednakże już za późno. Skarbiec świecił pustkami, pieniędzy nie starczało nawet na zaspokajanie podstawowych potrzeb, nie mówiąc już o wydatkach na obronę granic. Ciągłe podnoszenie podatków i próby wyciśnięcia danin z ubogich chłopów doprowadziły do tego, że w kraju zawrzało. W 1627 roku powszechny głód pchnął chłopów do wzniecenia powstania, które trwało aż do 1645 roku. Na samym początku zryw był podobny do większości powstań chłopskich: emocjonalny, spontaniczny, bez planu i postulatów. Wojskom cesarskim udawało się gasić poszczególne ogniska buntu, ale w ich miejsce wybuchały nowe. Przełom nastąpił w 1640 roku, kiedy na czele ogólnokrajowego powstania stanął Li Zicheng.
Li Zicheng zebrał wokół siebie oddziały liczące miliony bojowników, ale dynastia, którą założył, przetrwała zaledwie 42 dni.
Li Zicheng urodził się w rodzinie chłopskiej. W 1628 roku zainicjował bunt w prowincji Shaanxi. W ciągu kolejnych lat zjednoczył wokół siebie rzesze biednych, cierpiących głód chłopów, wzywając ich do walki przeciwko możnym, obiecując lepsze warunki życia. W 1644 roku ogłosił powstanie dynastii Shun i ruszył ze swoimi licznymi oddziałami na Pekiny. Stolica poddała się praktycznie bez walki (wrota miały zostać otwarte przez przekupionych eunuchów). W obliczu zbliżających się oddziałów buntowników większość dostojników dworskich zbiegła na południe kraju. Tam próbowano stworzyć armię zdolną pokonać uzurpatora. Cesarz Chongzhen, opuszczony przez dworzan, nie miał możliwości ratowania się ucieczką – powiesił się w pawilonie na Wzgórzu Węglowym, kilkaset metrów od Zakazanego Miasta. Jego śladem poszło ok. 200 członków cesarskiej rodziny.
Mandżurowie uważnie śledzili rozwój wydarzeń w Chinach, czekając na dogodną okazję do przeprowadzenia inwazji. Taka sposobność nadarzyła się za sprawą Wu Sanguia. Wu był dowódcą prowincjonalnych wojsk (teoretycznie wciąż lojalnych wobec Mingów), stacjonujących przy wschodnim krańcu Wielkiego Muru, punktu krytycznego do obrony przeciwko barbarzyńcom. Li Zicheng prowadził negocjacje z Wu, starając się skłonić go do ruszenia wspólnie przeciwko Mandżurom. Ale Wu postanowił zawrzeć sojusz z mandżurskim księciem Dorgonem. Na mocy sojuszu przepuścił mandżurskie wojska, zezwolił by przekroczyły granice Chin. Wu od tamtego czasu pełni w historii Chin role jednego z największych zdrajców ojczyzny. Wedle części historyków Wu podjął swoją decyzję, gdy Li Zicheng pojmał część członków. Zdesperowany Wu miał wtedy zwrócić się o pomoc do Mandżurów. Prawdziwy powód mógł być jednak bardziej prozaiczny. Możliwe, że Wu nie miał ochoty wchodzić w sojusz z samozwańczym cesarzem i przywódcą chłopskiej zbieraniny. Prawdopodobnie dostrzegł okazję przejęcia tronu dla siebie (co może potwierdzać fakt, że po ustanowieniu dynastii Qing, Wu zaangażował się w rebelię przeciwko nowej władzy, a następnie ogłosił się cesarzem).
Na znak poddaństwa wobec Mandżurów Wu Sangui wygolił sobie przód głowy, a włosy zaplótł w warkocz.
Ale zanim historia potoczyła się tym torem zjednoczone wojska księcia Dorgona i dowódcy Wu wyparły z Pekinu buntowników Li Zichenga, który powrócił do swojej rodzinnej prowincji. Mandżurowie wkroczyli do stolicy i ogłosili powstanie nowej dynastii Qing, głosząc, że są mścicielami Mingów (czyli zarazem ich następcami). Dlatego też Qingowie zobowiązali się do stłumienia powstania chłopskiego. I nie chodziło wyłącznie o bunt pod przywództwem Li, którego ludzie wprowadzili w Pekinie terror, mordowali mieszkańców miasta i grabili ich majątek. Na południu Chin wybuchło inne powstanie, którego przywódcą był Zhang Xianzhong, chłop z prowincji Shaanxi. Ten po zebraniu licznych oddziałów ruszył na prowincję Suczuan. Zajął Chengdu, gdzie założył quasi państwo. Zhang dokonywał rzezi i masakr na terenie całej prowincji. Jego krwawe panowanie udokumentowali przebywający w tym regionie jezuici. Dokładna liczba ofiar Zhang Xianzhonga nie jest dokładnie znana, ale na bazie źródeł historycznych szacuje się, że za jego sprawą życie straciło około 60 tysecy ludzi. Przeszedł do historii Chin jako jedna z najokrutniejszych postaci, lubująca sie w odbieraniu innym życia przy każdej okazji, z byle powodu.
Mandżurowie po zajęciu Pekinu jeszcze przez dwie dekady likwidowali kolejne ogniska chłopskich buntów, a także walczyli z niedobitkami armii Mingów. Chiny znalazły się pod obcym jarzmem. Qingowie panowali w Państwie Środka aż do 1912 roku.
Tekst: Milena Świeboda
Źródła:
Witold Rodziński „Historia Chin”
Guo Guang „5000 lat sztuki chińskiej”
W powyższym artykule wykorzystano osobiste notatki autorki z przedmiotu „Historia Chin” wykładanym na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przez Dr. Kamila Burkiewicza.
Źródła zdjęć:
- https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%98%8E%E7%A5%9E%E5%AE%97#/media/File:MingShenzong1.jpg
- https://sunnews.cc/health/258177.html
- https://www.xuehua.us/a/5eb7e9ee86ec4d601e450296?lang=zh-tw
- https://www.comuseum.com/painting/masters/shen-zhou/lofty-mount-lu/
- https://new.qq.com/omn/20190803/20190803A0L4Q300.html?pc
- https://min.news/en/history
Redakcja: Leszek B. Ślazyk
e-mail: [email protected]
© 2010 – 2022 www.chiny24.com
Powered by the Echo RSS Plugin by CodeRevolution.